 |
| იური აფანასიევი |
იური აფანასიევი რუსეთის და ევროპის შერიგებაზე:
07-10-2011 (13:29)
იური აფანასიევი 1989 წელს აირჩიეს საბჭოთა კავშირის სახალხო დეპუტატად. დეპუტატთა რეგიონთაშორისი ჯგუფის წევრი, 1990 წელს წევრი მოძრაობისა "სამოქალაქო ქმედება", ერთ-ერთი დამაარსებელი და თანათავმჯდომარე მოძრაობისა "დემოკრატიული რუსეთი". 1993 წელს უარი თქვა რუსეთის სახალხო დეპუტატობაზე და განაცხადა რომ მიდის პოლიტიკიდან. მოსკოვის სახელმწიფო ისტორიულ-საარქივო ინსტიტუტის ყოფილი რექტორი //1986-1991//, რუსეთის სახელმწიფო ჰუმანიტარული უნივერსიტეტის დამაარსებელი,ყოფილი რექტორი //1991-2003// და პრეზიდენტი //2003-2006//.
რუსეთის და ევროპის შერიგების შესაძლებლობები და რეალობები:
10-10-2011
რამდენად შესაძლებელია პრინციპულად რუსეთის და ევროპის შერიგება? საკითხის ამგვარად დაყენებაში პირველ ადგილზე თავისთავად გამოდის აუცილებლობა იმის გაგებისა თუ ვისი ვისთან შერიგებაზე და ამ შერიგების რა საფუძვლებზეა ლაპარაკი.
თუ კი ამ პრობლემას განვიხილავთ სინამდვილის დღეს გაბატონებული აღქმის სიბრტყეში, real politic-ის და პოლიტკორექტულობის ნაირი ნორმების ორაზროვნების და სიცრუის პრიზმაში,თუ განვიხილავთ მას მხოლოდ გაბატონებული ელიტების და უფრო ფართოდ კი ჩართული ქვეყნების ინტერესების თვალსაზრისით,მაშინ პრობლემა უკვე დიდი ხანია აღარ არის არც ერთ და არც მეორე მხარეს.
რუსეთისთვის ის არაა მას შემდეგ რაც საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ჩამოყალიბდა და გამჟღავნდა ელცინურ-პუტინური რეჟიმის არსი.
ის ჩამოყალიბდა დაშლის პროცესში, მაგრამ ჩამოყალიბდა საბჭოთა კავშირისგან დარჩენილი ინსტიტუტების, მისი სიტემის, ბატონობის მისეული ხერხების და ტექნოლოგიების საფუძველზე.
მას შემდეგ რუსეთისა და ევროპის შერიგება ინტერესების საფუძველზე გაფორმდა ფარული.არაფორმალიზებული და ამდენად სამართალის,მორალისა და ზნეობის პოზიციებიდან გაურკვეველი,შემდეგი კინსენსუსის სახით:
"ჩვენ (რუსეთი) თქვენ (ევროპას) მოგაწვდით ნედლეულს, წიაღისეულს, ენერგორესურსებს, ნავთობს, გაზს. ამას გარდა ჩვენ ხმას არ ამოვიღებთ იმაზე რომ დასავლეთის დემოკრატიები პასუხისმგებლები არიან მეოცე-ოცდამეერთე საუკუნეების მსოფლიო კრიზისებზე და ომებზე და ამ კრიზისების და ომების გავლენაზე ჩვენს დღევანდელობაზე.
10-10-2011
რამდენად შესაძლებელია პრინციპულად რუსეთის და ევროპის შერიგება? საკითხის ამგვარად დაყენებაში პირველ ადგილზე თავისთავად გამოდის აუცილებლობა იმის გაგებისა თუ ვისი ვისთან შერიგებაზე და ამ შერიგების რა საფუძვლებზეა ლაპარაკი.
თუ კი ამ პრობლემას განვიხილავთ სინამდვილის დღეს გაბატონებული აღქმის სიბრტყეში, real politic-ის და პოლიტკორექტულობის ნაირი ნორმების ორაზროვნების და სიცრუის პრიზმაში,თუ განვიხილავთ მას მხოლოდ გაბატონებული ელიტების და უფრო ფართოდ კი ჩართული ქვეყნების ინტერესების თვალსაზრისით,მაშინ პრობლემა უკვე დიდი ხანია აღარ არის არც ერთ და არც მეორე მხარეს.
რუსეთისთვის ის არაა მას შემდეგ რაც საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ჩამოყალიბდა და გამჟღავნდა ელცინურ-პუტინური რეჟიმის არსი.
ის ჩამოყალიბდა დაშლის პროცესში, მაგრამ ჩამოყალიბდა საბჭოთა კავშირისგან დარჩენილი ინსტიტუტების, მისი სიტემის, ბატონობის მისეული ხერხების და ტექნოლოგიების საფუძველზე.
მას შემდეგ რუსეთისა და ევროპის შერიგება ინტერესების საფუძველზე გაფორმდა ფარული.არაფორმალიზებული და ამდენად სამართალის,მორალისა და ზნეობის პოზიციებიდან გაურკვეველი,შემდეგი კინსენსუსის სახით:
"ჩვენ (რუსეთი) თქვენ (ევროპას) მოგაწვდით ნედლეულს, წიაღისეულს, ენერგორესურსებს, ნავთობს, გაზს. ამას გარდა ჩვენ ხმას არ ამოვიღებთ იმაზე რომ დასავლეთის დემოკრატიები პასუხისმგებლები არიან მეოცე-ოცდამეერთე საუკუნეების მსოფლიო კრიზისებზე და ომებზე და ამ კრიზისების და ომების გავლენაზე ჩვენს დღევანდელობაზე.
თქვენ კი თვალები უნდა დახუჭოთ და ხმა არ უნდა ამოიღოთ თავისუფლების, საკუთრების, დემოკრატიის და ადამიანის უფლებების ჩვენებურ //რუსეთულ// გაგებაზე და რეალიზაციის პრაქტიკაზე //ანუ რუსეთის მმართველთა და მფლობელთა მხეცობაზე და უკანონობაზე, გ.მ.//. და შეინარჩუნებთ რუსეთის მმართველების და მფლობელების თქვენს ბანკებში არსებული ავუარების საიდუმლოს და ხელშეუხებლობას".
მაშინ პრობლემა მართლაც არაა. მაგრამ მაშინ ცნება შერიგება გაგებულია როგორც ცოდვილისთვის,დამნაშავისთვის ხელის შეწყობა, მისი დაფარვა, მფარველობა.
თუ კი შერიგება ხდება ჰუმანისტური ღირებულებები კი არა ერთმანეთის ინტერესებისთვის კოჭის გორების საფუძველზე მაშინ რა იმალება?
რომელ ცოდვილ-დამნაშავეებს და მათ მიერ ჩადენილ რომელ ცოდვა-დანაშაულებს მალავენ და აფარებენ ხელს?
და შესაძლებელია თუ არა საერთოდ საერთო დამშვიდება, დემონებისაგან და რუსულ თუ ევროპულ კარადებში დამალული ჩონჩხებისგან განთავისუფლება თუ კი ჩვენი იურთიერთობის არსს დავმალავთ და კონსენსუსებს მხოლოდ ინტერესებზე ავაგებთ?
და დაე ეს კონსენსუსები დარჩეს როგორებიც ისინი არის-ფარული, არაფორმალიზებული, ხშირად გამოუთქმელიც კი და ამდენად საეჭვო, მეტიც, ტყუილი და საბოლოო ანგარიშით ყოველთვის არამყარი კონსენსუსები. //მოკლედ ეს კონსენსუსები გამოდის რუს და ევროპელ დამნაშავეთა გარიგება და არა ჰუმანისტურ ღირებულებებზე შეთანხმებული შერიგება, გ.მ.//.
ახალი რუსეთის ლეგენდები და მითები:
რუსეთის მმართველთა აზრით რუსეთის შემთხვევაში დავიწყებას უნდა მიეცეს და უნდა დაიმალოს შემდეგი:
ელცინთან ერთად ხელისუფლებაში მოსულმა გამარჯვებულებმა ჩვენი თანამოქალაქეების მნიშვნელოვანი ნაწილის მასობრივ აზროვნებაში და აკადემიურ წრეებში დაამკვიდრეს აზრი, მითი ისტორიული ტრანზიტის, ისტორიული გადასვლის შესახებ.
აი ამ მითის არსი:
მათი მტკიცებით 1991 წელს რუსეთში მოხდა მშვიდობიანი, დემოკრატიული, ლიბერალური რევოლუცია და ხელისუფლებაში შესაბამისად მოვიდნენ ლიბერალები და დემოკრატები ვისი ხელმძღვანელობითაც დაიწყო სამფაზიანი გადასვლა ა) თვითმპყრობელობიდან და დიქტატურიდან დემოკრატიისკენ, ბ) გეგმიანი ეკონომიკიდან ბაზრისაკენ, გ) იმპერიიდან ეროვნული სახელმწიფოსკენ და ღია საზოგადოებისკენ.
ერთი სიტყვით ელცინის და მისი გუბდის მტკიცებით რუსეთში მოსდა ისტორიული გადასვლა ტრანზიტი ცუდიდან კარგისკენ, არათავისუფლებიდან თავისუფლებისკენ და სტალინური ტოტალიტარიზმიდან დასავლური დემოკრატიისკენ კონკურენტული ეკონომიკით და საყოველთაო ტრანსპარენტულობით.
რუსეთის ასეთი ტრანზიტორული მითოლოგემა მოეწონათ როგორც ავტოქტონ ტრიუმფატორებს ისე ცივ ომში გამარჯვებულებს, აშშ-ს და მათ ევროპელ მოკავშირეებს, ისინი ხომ ამისთვის იბრძოდნენ….
ორი სამყაროს გლობალური დაპირისპირება დამთავრდა, დაიწყო საყოველთაო შერიგების ხანა. რუსეთი ამ ხანაში იწყებს მოძრაობას დასავლური ცივილიზაციისკენ და ტიპოლოგიურად,ე.ი. თავისი ისტორიული დინამიკის ტიპით დგება ცენტრალური და აღმოსავლური ევროპის სხვა ქვეყნების რიგში.
თუ კი რუსეთის მომართ ამ ტყუილს.ილუზიას დავიჯერებთ ყველა არასასიამოვნო რამე დამალული, და დაფარული უნდა დარჩეს.
ამ შემთხვევაში ორივე მხარემ უნდა დამალს და გააყალობოს ჰუმანისტური ღირებულებების საფუძველზე რუსეთის და ევროპის ნამდვილი შერიგებისთვის აუცილებელი ფუძემდებლური ჭეშმარიტებები და უმთავრესი დებულებები.
საბჭოთა კავშირის დაშლა და ამ პროცესში რუსეთის ჩამოყალიბება მართლაც მნიშვნელოვანი მომენტია, შემდგომი ეტაპი, შესანიშნავი მოვლენა, მაგრამ რისი მომენტი თუ მოვლენა?...
ესაა საბჭოთა კავშირის, როგორც ქვეყნის, როგორც ეკონომიკის გარკვეული ტიპის,როგორც გარკვეული საზოგადოებრივი წყობის,ბატონობის და სახელმწიფოებრიობის დაშლის გაღრმავების მნიშვნელოვანი მომენტი და მოვლენა.
ანუ ეს პროცესი არაა წინსვლა,დადებით დინამიკაზე გადასვლა, ესაა იგივე რუსული გარემოს და ჭაობში ჩაფლობის გაგრძელება.
დემოგრაფია, ეკოლოგია, ეკონომიკა, სოციალურობა, მედიცინა, მორალი, ზნეობა გვაძლევს იმის საფუძველს რომ რუსეთში დამკვიდრებული ხელისუფლების, მისი ცოდვილების და ცოდვების არსი დავახასიათოთ არა მარტო როგორც ძველი საბჭოურობის გადაგვარების და რღვევის პროდუქტი ასეთი გადაგვარებისა და ხრწნის ყველა გამოვლინებაში.
ის შეიძლება ასევე განისაზღვროს როგორც სტალინური ტოტალიტარული რეჟიმის აღორძინება ახალ პირობებში,
ახალ სოციოკულტურულ გარემოში და თითქმის უცნობ სამოსში. ნეოტოტალიტარიზმი.
ახალი სამოსის და შიდა და საერთაშორისო ვითარების ყველა ცვლილების უკან დღევანდელი საზოგადოებრივ-სახელმწიფოებრივი წყობის ნეოტოტალიტარული არსის დასანახად საჭიროა ხელისუფლების და სოციუმის ურთიერთობის სიღრმეში ჩახედვა, მათში, ორივეში ზიარჭურჭლების დანახვა.
მაშინ ცხადი გახდება რომ რუსეთის ნეოტოტალიტარიზმის არსი არის მის ანტიადამიანურობაში.
ადამიანი როგორც პიროვნება,სუვერენი და მოქალაქე ელცინურ-პუტინურ წყობას არ სჭირდება.
მას სჭირდება ადამიანის განადამიანება,მისთვის ადამიანობის წართმევა,მისი მიყვანა თავის შველის,გადარჩენის არქაიკამდე, ცხოველურ ინსტინქტებამდე.
სტალინის ხანაში განადამიანებას აღწევდნენ მთელი სოციუმის იძულებითი გასაშუალოებით, ქმნიდნენ ხელოვნურ სოციალურობას სადაც მთელი მოსახლეობა გადაქცეული იყო სახელმწიფოს მოსამსახურეთა ერთობლიობად და ყველა საბელზე იყო დაბმული,ყველა სრულიად დამოკიდებული იყო სახელმწიფოზე.
ყველას ჰქონდა ერთნაირი ხელფასი რომელზეც შეიძლებოდა არსებობა მაგრამ ცხოვრება შეუძლებელი იყო.
ეხლა განადამიანობის, ადამიანობის წართმევის მიზანს სხვანაირად აღწევენ.
მიზანმიმართულად ხდება საზოგადოების ატომიზაცია და გადაქცევა უფორმო მასად. ამას აკეთებენ ისევე ხელოვნურად მაგრამ უკვე თანამედროვე ხერხებით: «პოლიტტექნოლოგიურად», მოსახლეობის დიდ ნაწილს საერთოდ ართმევენ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში დამოუკიდებელი, აქტიური მონაწილეობის საშუალებას.
სტალინურ ტოტალიტარიზმში სოციუმის გაუკულტუროება, ადამიანთა საზოგადოების გადაქცევა ინსტინქტებით მოძრავ მასად ხდებოდა გაუსამართლებლად მკვლელობებით, მასობრივი რეპრესიებით, სიკვდილის შიშით, ტოტალური ფიზიკური და იდეოლოგიური ტერორის მეშვეობით.
ეხლა კი მოხდა მნიშვნელოვანი ცვლილებები: ადამიანებს ეხლაც აშინებენ და მუდმივ შიშში და უსიტყვო მორჩილებაში ამყოფებენ რეგულარული «წერტილოვანი», ხმაურიანი და მუდამ გაუხსნელი მკვლელობებით.
სრულწლოვანთა გარყვნა:
პუტინის ხელისუფლების მთავარი დანაშაული რომლის დამალვა თვითონ მას ძალიან უნდა და რომელთანაც ღია შერიგება დაუშვებელია არცაა დანაშაული ჩვეულებრივი მართლმსაჯულების ენაზე, ეს რაღაც უფრო უარესია. თუმცა სისხლის სამართლის აზრით ბრალდებებიც ურიცხვია.
მასობრივი ინფორმაციის ყველა საშუალება სავსეა ცნობებით იმაზე რომ რუსეთის ხელისუფლება იტაცებს რუსეთის ეროვნულ საკუთრებას, ახდენს ქვეყნის საკუთრების და თვითონ სახელმწიფოს პრივატიზებას, ლაპარაკობენ ჩვენი «ელიტის» მიერ მოწონებული საკუთრების და ქონების მიტაცებაზე, მის სასასლეებზე დ მთელს მსოფლიოში, ოფშორებზე ჩვენს «ელიტას» (ჯერ ჯერობით სასამართლოების გარეთ) უყენებენ ბრალდებას ნიურნბერგის ტრიბუნალის კვალიფიკაციით-სამხედრო დანაშაულები და დანაშაული მშვიდობის წინააღმდეგ.
მაგრამ ეს რომც ოდესმე დამტკიცდეს იურიდიულად მას მოუწევს პასუხის გაცემა ბევრად უფრო სერიოზულ რამეზე.
მან პასუხი უნდა აგოს იმაზე რომ მან რუსეთი აქცია დანარჩენი მსოფლიოს წიაღისეულის წყაროდ და დანამატად და ამის შედეგებზე.
პირად გამდიდრებას და უცვლელობას დახარბებულმა ხელისუფლებამ ფინანსური ნაკადების ხელში ჩაგდების და გაკონტროლების მიზნით ჩაშალა რუსეთის ეკონომიკის დივერსიფიკაცია.
ერთმანეთთან შეზრდილი და შეხორცებული ბიზნესისა და ხელისუფლების შემოსავლის მთავარ წყაროდ და საფუძვლად იქცა ნედლეულის, წიაღისეულის ექსპორტი.
მოსახლეობის დიდი ნაწილი ზედმეტი და უსარგებლო აღმოჩნდა ასეთი ეკონომიკისთვის. აქედანაა უმუშევრობა, დოტაციური რეგიონები, იმიგრანტების მოზღვავება, ჭკვიანი ხალხის და კაპიტალების გაქცევა რუსეთიდან, საშინლად გაზრდილი ბიუროკრატია და დამსჯელი სტრუქტურები.
ფფინანსური ნაკადების და ეროვნული რესურსების დე ფაცტო მითვისებამ გამოიწვია რენტის მფლობელთა და რენტის მიმღებთა რთული მრავალდონიანი იერარქიის შექმნა.
სოციალური ურთიერთობების არქაიზაციამ ყველაზე პრიმიტიულ პატრიმონიალურ რენტულ ურთიერთობებამდე და მათი რეგულირების ხერხების არქაიზაციამ ბანდიტური გაგებებით რეგულირების ხერხებამდე გამოიწვია კორუფციის გადაქცევა მართვის და სტაბილურობის შენარჩუნების მთავარ და ერთადერთ ეფექტურ საშუალებად.
თუ ვილაპარაკებთ თანამედროვე რუსეთის სისხლის სამართლის კოდექსის ენით ჩვენმა ხელისუფლებამ თავის ხელქვეით კრიმინალურ ჯგუფებში შეიწოვა მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი და თვითონ იქცა უზარმაზარ, მთელ ქვეყანაზე გაშლილ «ორგანიზებულ კრიმინალურ დაჯგუფებად».
სახელმწიფო ნორმად იქცა ტყუილი და უკანონობა.
სამართალდაცვითი ორგანოები და სახელმწიფო ძალისმიერი სტრუქტურები იქცნენ დანაშაულების მთავარ ჩამდენებად და მფარველებად.
ხელისუფლების და მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილის სტრუქტურიზაცია მოხდა ზოოლოგიურ, ინსტინქტურ, კრიმინალურ საფუძველზე.
ელცინურ-პუტინური ხელისუფლების რუსულ საზოგადოებაზე ზემოქმედების დახასიათება შეიძლება ორი სიტყვით. ეს სიტყვებია ესკაპიზმი და ენტროპია.
ესკაპიზმი არის მდგომარეობა რომელშიც ხელისუფლებამ შეაგდო რუსეთის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი.
ჯერ კიდევ გერცენმა თქვა რომ «სახელმწიფო რუსეთში მოეწყო ისე როგორც ეწყობა საოკუპაციო არმია».
ეხლა რუსეთის ხელისუფლების მტრულმა განწყობამ თავისი მოსახლეობის მიმართ კიდევ ერთხელ მიაღწია აპოგეას. მიუხედავად ამისა საპასუხო მტრული განწყობა ჯერ არ გამოიხატება მასიურად ვინაიდან საზოგადოებას (მოსახლეობას) ჯერ არა აქვს ორგანიზებული პროტესტის უნარი. და უკვე აღარა აქვს სტიქიური პროტესტის უნარი.
ყველა ეძებს და პოულობს თავის სოროს და ბუნაგს.
საზოგადოებაში მუდამ მზარდი ენტროპია მოწმობს უკვე არა კრიზისზე არამედ კვდომის პროცესზე, იმაზე რომ ისტორიის სცენიდან მიდის თვითმპყრობელური ბატონობის და მონური ცხოვრების მოწყობის რუსული სოციოკულტურული ტიპი.
მაგრამ ეხლანდელმა ხელისუფლებამ თავის გადარჩენის ინტერესებში ეხლაც შესძლო თამაში რუსულ არქაიზმებზე რომლებიც გამოცოცხლდა ბოლო ორი ათწლეულის უღრმესი კრიზისის პირობებში.
განსაკუთრებით კი მოხერხდა თამაში უძველეს და ყველაზე გამძლე სიმებზე-პატერნალიზმზე და მორალის,ზნეობის და ადამიანური ღირსების საზღვრებს გარეთ ცხოველური არსებობის დონეზე;სიცოცხლის და სიკვდილის საზღვარზე სიცოცხლის შენარჩუნების უნარზე.
სიკეთის ბოროტებისგან განსხვავების უნარის არქონის დონეზე სიცოცხლის შენარჩუნების უნარზე.
ესკაპიზმიც და ენტროპიაც ყველაზე თვალსაჩინოდ ჩანს იმაში რომ ჩვენ წარმოვდექით მანეკენების და სიმულაკრების ქვეყნად.
ჩრდილოვანი ურთიერთობების და კორუფციის საფუძველზე რუსეთის თვითსტრუქტურაციის პარალელურად ხელისუფლება შეგნებულად და მიზანდასახულად ამავე მოედანზე ქმნიდა მეორე, ვირტუალურ, ყალბ რეალობას.
20 წლის მანძილზე ქვეყანა დაიფარა ყველანაირი ინსტიტუტების, პარტიების, საზოგადოებრივი საბჭოების, შემწეობის კომიტეტების, სასამართლოების, პროკურატურების, აკადემიების ,ფონდების, კომისიების, პოლიციების და სამინისტროების ხშირი ქსელით.
მსოფლიო აქამდე არ იცნობდა სიცარიელის ასეთი გაქანებით შექმნას და ერთსა და იმავე დაწესებულებაში;ერთსა და იმავე ცხოვრებაში, ყოველ ადამიანში ცრუსა და ნამდვილს შორის ასეთი ღრმა უფსკრულის არსებობას.
მარტო გოგოლს და ბულგაკოვს თუ შეუძლიათ თავისი შორეული წარსულიდან დღევანდელი რუსეთის ფანტასმაგორიული რეალობის და გამაჟრჟოლებელი კოშმარის დანახვა.
საშიში ბოლომდე უთქმელობები:
თუ კი რუსეთს და ევროპასთან მისი შერიგების შესაძლებლობას შევხედავთ რუსეთიდან და თვითონ ევროპული ჰუმანისტური ღირებულებების თვალსაზრისით და არა ორივე დაინტერესებული მხარის ახელმწიფოებრივი ინტერესების კუთხით აი ასეთი ნაღვლიანი სურათი გამოდის.
მაგრამ დღევანდელობის ასე დანახვა შეიძლება თუ გაინტერებს ჭეშმარიტება და მეტი არაფერი. თუ კი არ ცდილობ ვიღაცის ინტერესების დაკმაყოფილებას.
მაგრამ ისტორია გვიჩვენებს რომ ადამიანი არ ცხოვრობდა და არ ცხოვრობს ჭეშმარიტებით. ყოფილა გამონაკლისებიც. ერთი ჭეშმარიტების გულისთვის ავიდა გოლგოთაზე.სხვები «ზევით ასვლას» ბედავდნენ ინკვიზიციის კოცონებით.
შეიძლება ჩვენ ვცხოვრობთ სწორედ იმიტომ რომ გამონაკლისები მაინც იყო.
ვუშვებ რომ გადარჩენა შეიძლება მხოლოდ ჭეშმარიტების წვდომით.
ასეთი ფიქრებით გადავიკითხავ «ტოტალიტარული რეჟიმების მსხვერპლთა ევროპული დღისადმი მიძღვნილ ვარშავის დეკლარაციას» (2011 წლის 23 აგვისტო). ის ჩემში იწვევს წინააღმდეგობრივ გრძნობებს და აზრებს.
თუ კი ჩავუფიქრდებით დეკლარაციას ჭეშმარიტების პოზიციიდან ვიგრძნობთ კმაყოფილებას იმით რომ ყველა საერთოევროპული სტრუქტურის, ევროპარლამენტის, ევროპის საბჭოს, ევროკავშირის მოწონებით ასეთი თარიღი კალენდარში ბოლოს და ბოლოს არის.
ამას გარდა, კომუნიზმი, ნაციონალ სოციალიზმი თუ ნებისმიერი სხვა ტოტალიტარიზმი დეკლარაციის ტექსტში სრულებით საფუძვლიანად აღმოჩნდნენ ერთმანეთის გვერდით.
ეს რეჟიმები რა თქმა უნდა განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, მაგრამ მათ აერთიანებს ის რომ ისინი ანტიადამიანურები არიან. და ის რომ ისინი ამიტომ «პასუხისმგებლები არიან გენოციდის სამარცხვინო აქტების უმეტესობის, ადამიანობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულების და სამხედრო დანაშაულების გამო».
მაგრამ არის ამ დეკლარაციის ორი მნიშვნელოვანი დებულება რომლებიდანაც ერთ-ერთს არ ვეთანხმები დისკუსიის რიგით და მეორეს არსებითად იდეურად ვეწინააღმდეგები და ვუცხადებ პროტესტს.
პირველი ეხება იმას რომ ტოტალიტარული რეჟიმების აღორძინებაზე ლაპარაკია ჰიპოტეტურად დარიგების სახით მომავალი თაობებისთვის რომელთაც არცოდნისა და გულმავიწყობის გამო შეუძლიათ წინამორბედთა შეცდომების გამეორება.
შეიძლება დეკლარაციის ხელმომწერნი დარჩნენ იგივე პოლიტკორექტულობის ტყვეობაში და მათ უხერხულად მოეჩვენათ სხვის სახლში კატისთვის კატის დარქმევა.
მაგრამ დღევანდელი რუსეთი მასში აღორძინების პროცესში მყოფი ტოტალიტარიზმით უკვე ფაქტია,დასავლეთის მიერ დაუნახავი ფაქტი.
ეს დაუნახავი და დაუსახელებელი ფაქტი ევროპისთვის და მთელი მსოფლიოსთვის ისეთივე საშიშია როგორც ვარდნის პროცესში მყოფი ატომური ყუმბარის მატარებელი თვითმფრინავი.
მეორე შედავება იდეურია და უფრო ზოგადია, მე ვიტყოდი რომ ისტორიული აზრის შედავებაა.
ტოტალიტარული რეჟიმების მსხვერპლებზე ლაპარაკისას დეკლარაციაზე ხელის მომწერნი საერთოდ არაფერს ამბობენ იმაზე რომ თვითონ დასავლური დემოკრატიები არიან პასუხისმგებლები მსოფლიო კრიზისებზე და ომებზე XX-XXI საუკუნეებში.
ამით ისინი არაფერს ამბობენ იმაზე რომ ისინი თუნდაც გაშუალებულად არიან პასუხისმგებლები ტოტალიტარული რეჟიმების მსხვერპლებზეც. ეს ტოტალიტარული რეჟიმები ხწორედ მსოფლიო კრიზისების და ომების შედეგი და გაგრძელება.
ამ შედავებით მე მინდა ვთქვა რომ წვდომა ჭეშმარიტებისა ადამიანთა ტანჯვის, ადამიანური მსხვერპლის შესახებ არაა ამა თუ იმ ქვეყნის მიერ ჩადენილიო დანაშაულის ხარისხის გარკვევაში. ლაპარაკია მარადიულ ღირებულებებზე, ზნეობრივი კოორდინატების სისტემაზე.
ადამიანის ზნეობის საწყისი იმაშია რომ მას შეუძლია სიკეთის გარჩევა ბოროტებისგან.
დამიანის ზნეობის აპოგეაა დიდი მარტინ ლუთერის უკვდავ სიტყვებში: მეა ცულპა.
2008 წლის ,სოფლიო კრიზისს არა აქვს მარტო «დიდი მომავალი», დღეს მთელი მსოფლიო გაშეშდა კიდევ უფრო ღრმა და ბობოქარი გაგრძელების მოლოდინში.
ახლანდელ კრიზისს აქვს არა ნაკლებ გრანდიოზული,საკმაოდ ხანგრძლივი დქ ყველასთვის ჭკუის სასწავლებელი ისტორია-კაპიტალიზმის დამყარების და თვითმოსპობის ისტორია.
ამ ისტორიის დასაწყისი ჩანს უკვე XV საუკუნის ინგლისური «მერკანტილიზმის» პოლიტიკაში და XVIII საუკუნის ფრანგი ფიზიოკრატების სწავლებაში.
ის გრძელდება შემდეგი მნიშვნელოვანი მიჯნებით: 1929 წლის მსოფლიო კრიზისი და დიდი დეპრესია: პრეზიდენტი თ. რუზველტის «ახალი კურსი»; ბრიტანელი ჯ.მ.კეინსის მიერ შემუშავებული ბიუჯეტურ დეფიციტზე აგებული «საყოველთაო კეთილდღეობის» სახელმწიფოს მოდელი რომელსაც აშშ-ში 1970-ანი წლების დასაწყისამდე ატარებდნენ სახელმწიფოს უშუალო ჩარევით.
შემდეგ ის შეცვალა ფ.ჰაიეკის და მ.ფრიდმანის თეორიებზე დაყრდნობილმა ნეოლიბერალურმა, უფრო ზუსტად ლიბერალურ-მონეტარისტულმა მოდელმა «რეიგანომიკამ» რომლის არსიც იყო სახელმწიფოს ჩაურევლობა ეკონომიკაში.
«ჩარევა-ჩაურევლობის» ასეთი მსოფლიო საქანელას შედეგი თავიდან იყო დოლარის განთავისუფლება ოქროს შინაარსთან მისი შეფარდებისგან და შემდეგ შრომის და კაპიტალის შეფარდებისგან საერთოდ ფინანსურ ოპერაციებში. სწორედ მაშინ ჩაეყარა საფუძველი «ბუშტების დაბერვას».
უკვე პერიოდში ორ მოფლიო ომს შორის გამოჩნდა რომ კაპიტალს სჭირდება დამოუკიდებლობა ეროვნული საზღვრებისგან ევროპაში და მთელ მსოფლიოში. Aასეთი პოლიტიკა მაშინ განხორციელდა მიუნხენის შეთანხმებაში ჰიტლერული გერმანიის «დაშოშმინების» პოლიტიკაში,რიბენტროპ-მოლოტოვის პაქტში.
და ყველაფერი ეს უშუალოდაა დაკავშირებული მეორე მსოფლიო ომის გაჩაღებასთან.
ამ ისტორიის დასრულებას დღეს ხხვადახხვანაირად განსაზღვრავენ და არქმევენ. ვიღაც ამბობს რომ კაპიტალიზმი ისევ მიადგა გადაულახავ კედელს ან მოექცა ჩიხში. სხვები თვლიან რომ «თანამედროვე დასავლეთი არაა ყველა ცივილიზაციური პრობლემის საბოლოო გადაწყვეტის უცვლელი ნათელი ნაპირი. მისი საკუთარი ტრანსფორმაციების გზები გაუგებარია და პერპექტივები არც ისე ოპტიმისტურია. როგორც ჩა,ნს დასავლური კაპიტალიზმის მატარებელი მაინც მივიდა ბოლო სადგურზე» (ა.პელიპენკო).
ნებისმიერ შემთხვევაში, თუ კი მივყვებით ჭეშმარიტებას და არა პოლიტიკურ თუ იდეოლოგიურ სიმპატიებს უნდა ვაღიაროთ რომ თვითონ ლიბერალიზმის შიგნით მოდერნის მთელ ხანაში თავისუფლებისკენ სწრაფვის 500-წლიან შეჯიბრში ხეირისკენ და მოგებისკენ სწრაფვასთან ისტორიული გამარჯვება მოიპოვა ხეირისკენ და მოგებისკენ სწრაფვამ.
სიხარბემ აჯობა თავისუფლებისკენ სწრაფვას და ასეთმა გამარჯვებამ განაპირობა კაპიტალიზმის თვითმოსპობა თუნდაც ეს განვიხილოთ როგორც გამოხატული ტენდენცია და არა შედეგი.
ასეთ დასკვნას ლიბერალიზმის ისტორიიდან დღეს ადასტურებენ სულ სხვადასხვა მეცნიერული მიმართულების სწავლულები.
მოვიყვან ერთ-ერთ ყველაზე გამოჩენილ მკვლევარს ლიბერალ ეკონომისტს, გამოყენებითი მაკროეკონომიკის სპეციალისტს,ნიუ იორკის უნივერსიტეტის პროფესორს და საკონსალტინგო ფირმა RGE MONITOR-ის დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარე ნურიელ რუბინს რომელიც ამბობს:
«კარლ მარქსი როგორც ჩანს ნაწილობრივ მართალი იყო როდესაც ამტკიცებდა რომ გლობალიზაცია და ფინანსური შუამავლობა შეიძლება გამოვიდეს კონტროლიდან და შემოსავლის გადანაწილებამ შრომიდან კაპიტალისკენ შეიძლება კაპიტალიზმი მიიყვანოს თვითმოსპობამდე (თუმცა მისი აზრი იმის შესახებ რომ სოციალიზმი უკეთესი იქნება მცდარი აღმოჩნდა)».
განზე გავწიოთ რუბინის მსჯელობა მომავლის შესახებ მარქსის აზრის შესახებ. მასთან თანხმობის თუ უთანხმოების სასარგებლო არგუმენტაცია ძალიან მოგვაშორებდა თემისგან.
მაგრამ ნეოლიბერალური თუ ლიბერალურ-მონეტარისტული პოლიტიკის კრახზე დასავლეთში და ამასთან დაკავშირებით რუსეთის მომავალზე სათქმელია.
სწორედ ასეთი ან ძალიან მსგავსი პოლიტიკა ტარდება რუსეთში ბოლო ოცი წელია დღემდე.
პრეზიდენტმა მედვედევმა რომ გააგდო ფინანსთა მინისტრის თანამდებობიდან კუდრინი ის სულაც არ «დაზარალებულა» ამის გამო არამედ სულ სხვა მიზეზებით რომლებსაც არაფერი აკავშირებს ასეთ პოლიტიკასთან.
სულაც პირიქით! კუდრინი როგორც სწორედ ასეთი პოლიტიკის ყველაზე ნათელი განსახიერება, როგორც ნეოლიბერალური მონეტარისტული მაკროეკონომიკის საუკეთესო სპეციალისტი და შეუდარებელი პროფესიონალი აქო და ადიდა ყველამ პრეზიდენტის ჩათვლით.
თვითონ კუდრინი ამ პოლიტიკის წყალობით პირადად ჩაჯდა მსოფლიო ფინანსურ სტრუქტურაში და მისი და უკეთ რომ ვთქვათ პუტინის პოლიტიკის წყალობით მსოფლიო ფინანსურ სტრუქტურაში პირად დონეზე ჩაჯდა რუსეთის მთელი «ელიტა».
მაგრამ ესაა უბედურების ნახევარი. რუსეთი აიტანდა ასეთი «ელიტის» და დასავლეთის ბანკებში გადანახული მთელი მისი ავუარების დაკარგვას.
საქმე იმაშია რომ მონეტარისტული მაკროეკონომიკის საფუძველზე დასავლეთთან დანათესავებულმა ამ «ელიტამ» და რუსეთის ბატონ-პატრონებმა დასავლეთთან დააკავშირა რუსეთის მთელი მახინჯი ეკონომიკა და ფინანსური სისტემა.
ეს კი მოხდა რუსეთისთვის და რუსი ხალხისთვის დამამცირებელ პირობებზე. მათ რუსეთი და რუსი ხალხი აქციეს დასავლეთის ფინანსურ ეკონომიკურ მსახურად, ყავარჯნად.
არქაიკის ჩვეული «მოდერნიზაცია» როგორც განაჩენი:
მაგრამ პრობლემა «რუსეთი და ევროპა დღეს» არც ამოიწურება და არც მოინიშნება ასეთი ნაღვლიანი დასკვნებით.
უკვე პეტრემდე ევროპა რუსეთისთვის იყო როგორც «შუქი ფანჯარაში». სწორედ ამიტომ დარჩა რუსულ ისტორიულ მეხსიერებაში რომ მან ფანჯარა გაჭრა ევროპაში. ევროპით რუსები აღფრთოვანებულები იყვნენ მაშინაც კი როდესაც მათ სძულდათ ევროპა მთელი მისი «ლათინობით». დღესაც, როდესაც რუსეთის მმართველი და მოაზროვნე კლასები ლაპარაკობენ რეფორმებზე და ჯერ-ჯერობით მხოლოდ იმუქრებიან რომ ეს რეფორმები არაპოპულარული იქნება მაშინაც კი მათ ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვთ ლიბერალურ რეფორმებზე და ლიბერალიზმზე - მათ ის წარმოუდგენიათ მხოლოდ როგორც დასავლური გზის განმეორება.
რუსეთში ჯერ-ჯერობით არ ესმით უმთავრესი გარემოება.
დასავლური ლიბერალიზმი, როგორც მას გვიხსნიან და ოცი წელია აძალებენ რუსებს რუსეთის ლიბერალ-დემოკრატები საფუძველშივე შეუთავსებელია რუსულ ეროვნულ ტრადიციებთან და პირდაპირ ეწინააღმდეგება მათ.
რომანოვაბისა და სკკპ ცკს პოლიტბიუროს გენერალური მდივნების მსგავსად ისინი იჭვრიტებიან პეტრეს მიერ გაჩეხილ ფანჯარაში და ეძებენ იმას რისი გადაღებაც და მოპარვაც შეიძლება.
ეძებენ ყველაზე მომხიბლავ ტექნოლოგიებს, დაწესებულებს, დანერგვის ტექნიკას, ორგანიზაციის ფორმებს, ყველაფერს რაც მერე შეიძლება თხლიშონ თავში იგივე ევროპას.
რუსეთის «რეფორმატორებს» არ სცალიათ ევროპული მიგნებების არსის და გენეტიკის გაგებისთვის.
რუსული მენტალობის თავისებურებათა და ევროპული ლიბერალიზმის უკვე ნახსენები ნაღვლიანი გამოცდილების გათვალისწინებით შეიძლებოდა ფიქრი ევროპეიზმის საფუძვლიანად გარუსებულ ვერსიაზე და აქ ყველაფერი უიმედო არაა. მაგრამ საწუხაროდ დრო არა მარტო მიდის, ის იკარგება კიდეც.
ევროპული თანამედროვეობის შემუშავებას დასჭირდა ხუთასი წელი და ამ დროში გამოიმუშავეს არა მარტო ის რაც ეხლა ამხობს დასავლურ ლიბერალიზმს, ესე იგი არ გამოუმუშავებიათ მარტო გლობალური კაპიტალიზმი.
ევროპულმა თანამედროვეობამ დადგინებისას მიიღო და შეიწოვა ანტიკური ხანის, იუდაიზმ-ქრისტიანობის და შუა საუკუნეების საუკუნეები.
თანამედროვეობის გაჩენას წინ უსწრებდა სამართლის,მორალის, ზნეობის ნორმების, რელიგიის ჩამოყალიბება და განვითარება.
ევროპული თანამედროვეობის ძირითადი ეტაპებია რეფორმაცია, აღორძინების ხანა განმანათლებლობა.
ამ ეტაპებზე შემუშავდა შრომითი ეთიკა, წარმოდგენა ადამიანზე როგორც საზოგადოების ძირითად უჯრედზე და საფუძველზე და გონებაზე მითების, მისტიკის და რელიგიის ყველაფრის დამთრგუნველი ბატონობის ნაცვლად.
არ გვქონია ჩვენ დასავლური ანტიკური ხანა და შუა საუკუნეები,არ გვაქვს არც 500 წელი რომ დავიწყოთ და გავიაროთ ახალი დრო თავიდან მაგრამ რუსულად. ამ დროში შემუშავებულ ყველა სიკეთეზე გადახტომაც არ გამოვა.
რჩება სუსტი იმედი,უფრო კი წმინდა ფანტაზია რომ ამ ახალი რუსული დროისთვის დაგროვილი ამოცანების გადაწყვეტა შეიძლება ხელის ერთი აქნევით,რამოდენიმე წელში,ძლიერი გარღვევით.
განთავისუფლება სივრცისა რომლის იქითაც დაიწყება რუსეთის არა უბრალოდ მორიგი შეცვლა არამედ განვითარება.
ეს გარღვევა კი არ უნდა მოხდეს ადამიანთა ერთი ჯგუფის მიერ ადამიანთა მეორე ჯგუფის მოსპობით. ეს უნდა მოხდეს ურთიერთობათა გარკვევის პროცესში ახალი შუა საწყისის მონახვით.
იოლია იმის მიხვედრა რომ ამ შემთხვევაში ლაპარაკია არც მეტზე და არც ნაკლებზე, თვითონ რუსული პარადიგმის შეცვლაზე.
მაგრამ 76+20 წელში ჩვენი სოციუმი ისეა დამახინჯებულ-დაჯიჯგნილი რომ მას აღარ შეუძლია ასეთი გარღვევის გააზრება, მას აღარ შეუძლია ამის გაბედვა.
2011 წლის 7-9 სექტემბერს კრინიცე-ზდრუიში (პოლონეთი) ლოზუნგით «ევროპული დილემები: პარტნიორობა თუ მეტოქეობა» ჩატარდა XXI ეკონომიკური ფორუმი. ის მოაწყო აღმოსავლური გამოკვლევების ვარშავის ინსტიტუტმა. Mმე ამ ფორუმზე გამოვედი რამოდენიმე სემინარში და დისკუსიაში. Eეს წერილი დაფუძნებულია ამ გამოსვლების მასალებზე.
იური აფანასიევი
-------------------------------------------------------------------------
2013 წლის 11 მარტი
ვალტერ მაიერი, ,Der Spiegel, http://www.inopressa.ru/article/11Mar2013/spiegel/kazakhstan.html
ძვირფასი მეგობრები:
ბუნებრივი რესურსებით მდიდარი ყაზახეთის პრეზიდენტ და «ერის ლიდერ» ნურსულტან ნაზარბაევს, რომელიც რესპუბლიკას მართავს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ჰყავს მრავალი ევროპელი სოციალ-დემოკრატი მფარველი, წერს ვალტერ მაიერი «დერ შპიგელის» ფურცლებზე.
სახელმწიფო მილიარდების მიმთვისებელი დესპოტის (რუსული მონაცემებით ნაზარბაევის კლანის ქონება უნდა უდრიდეს 7 მილიარდ ამერიკულ დოლარს) და დღემდე წამების გამომყენებელი დიქტატურის მშენებელი ნაზარბაევის დამხმარეთა შორის უნდა იყვნენ ფედერატული გერმანიის ყოფილი კანცლერი გერჰარდ შრიოდერი,დიდი ბრიტანეთის ყოფილი პრემიერ მინისტრი ტონი ბლერი, გერმანიის ყოფილი შინაგან საქმეთა მინისტრი ოტო შილი,პოლონეთის ყოფილი პრეზიდენტი ალეკსანდრ კვასნევსკი, ავსტრიის ყოფილი კანცლერი ალფრედ გუზენბაუერი და ევროკომისიის ყოფილი თავმჯდომარე რომანო პროდი თანაც ბოლო სამი არიან ნაზარბაევის ოფიციალური მრჩევლები და ისინი ყოველწლიურად იღებენ 7-ნიშნა თანხებს.
ასე მაგალითად ბრიტანული პრესის თანახმად მარტო ტონი ბლერს ყაზახი პრეზიდენტი უხდის წელიწადში 9 მილლიონ ევროს.
ნაზარბაევი მათ იყენებს თავის მოწინააღმდეგეებთან ბრძოლაშიც. ასე მაგალითად 18 თებერვალს ვენაში გამართულ პრეს-კონფერენციაზე გერმანიის ყოფილმა შინაგან საქმეთა მინისტრმა მოითხოვა «ყაზახეთის ნომერი ერთი მტერი» რახატ ალიევის დაპატიმრება. ძველად ნაზარბაევის ახლობელი და სიძე ეს რახატ ალიევი ეხლა ნაზარბაევს არ მოსწონს და ისიც მალტაში იმალება.
მას აბრალებენ მკვლელობებს,ადამიანთა წამებას,ფულის რეცხვას და სახელმწიფო გადატრიალების მომზადებას. ყოფილ პოლიტიკოს, საგადასახადო პოლიციის ყოფილ უფროსს,ეროვნული უშიშროების კომიტეტის ყოფილ ხელმძღვანელს და ყოფილ ელჩს ემუქრება 40 წლით პატიმრობა.
ალიევის მთავარი მდევარია ავსტრიელო ადვოკატი მეირ ლანსკი.
სწორედ მისი საადვოკატო ბიური 1990-ანო წლების დასაწყისში წარმოადგენდა ფირმებს რომლებიც იქცნენ ყაზახეთის პრეზიდენტის სიმდიდრის საფუძვლად და ისიც ყველაფერს აკეთებს ალიევის გასასამართლებლად.
გამოცემის თქმით ნურსულტან ნაზარბაევი თავისი სახელგანთქმული მფარველების დახმარებით ცდილობს საზოგადოებით მანიპულაციას და ეს მფარველებიც ირჯებიან ნაზარბაევისთვის.
ნაზარბაევი ამყარებს სასტიკ და დაუნდობელ რეჟიმს მაგრამ შრიოდერის, ბლერის, პროდის და შილის მსგავსი დასავლელი პოლიტიკოსების ლობისტური საქმიანობის შედეგად ამაზე ცოტა რამაა ცნობილი.
.
11
марта 2013 г.
Вальтер Майр | Der Spiegel
http://www.inopressa.ru/article/11Mar2013/spiegel/kazakhstan.htmlДорогие друзья
У президента богатого природными ресурсами Казахстана Нурсултана Назарбаева, "Лидера нации", правящего республикой со времен развала Советского Союза, имеется множество заступников среди европейских социал-демократов, говорится в статье Вальтера Майра на страницах Der Spiegel. Среди тех, кто помогает "деспоту, присвоившему себе миллиарды долларов госсредств (по российским данным, состояние клана Назарбаева оценивается в 7 млрд долларов США) и выстроившему, по мнению американской правозащитной организации Human Rights Watch, диктатуру, в которой до сих применяются пытки", - экс-канцлер ФРГ Герхард Шредер, бывший премьер-министр Великобритании Тони Блэр, экс-министр внутренних дел Германии Отто Шили, бывший президент Польши Александр Квасневский, экс-канцлер Австрии Альфред Гузенбауэр и экс-глава Еврокомиссии Романо Проди. Причем последние трое, отмечает автор, являются официальными советниками Назарбаева, ежегодно получающими за свои услуги семизначные денежные суммы. Так, одному лишь Тони Блэру, как сообщает британская пресса, казахский президент выплачивает 9 млн евро в год.И не в последнюю очередь использует их Назарбаев в борьбе со своими противниками. Так, на пресс-конференции 18 февраля в Вене экс-министр внутренних дел Германии Отто Шили потребовал арестовать "государственного врага Казахстана номер один" Рахата Алиева - в прошлом приближенного и зятя казахского президента, впавшего несколько лет назад в опалу и скрывающегося с тех пор на Мальте. По совокупности всех предъявленных ему обвинений, среди которых имеются обвинения в убийствах, пытках, отмывании денег и даже подготовке госпереворота, бывшему политику, занимавшему должности руководителя налоговой полиции, КНБ и работавшему послом в ряде государств, грозит до 40 лет тюрьмы.
Главную роль в уголовном преследовании Алиева играет австрийский адвокат Габриэль Лански. Австриец, рассказывает Майр, "делает для суда над Алиевым все, что в его силах". А делает он это потому, говорится в статье, что "именно его адвокатское бюро представляло в начале 90-х годов фирмы, ставшие фундаментом богатства президента Казахстана".
Таким образом, подчеркивает издание, Нурсултан Назарбаев пытается манипулировать общественностью с помощью своих именитых заступников, которые "впрягаются" ради его целей. "Хотя он и продолжает закручивать гайки, мало что об этом просачивается наружу - и все благодаря лоббистской деятельности западных политиков вроде Шредера, Блэра, Проди и Шили", - подытоживает автор.
Qui
prodest?
Возможности
и реальности примирения России и Европы
update:
10-10-2011 (10:50
Насколько
достижимо в принципе примирение России
и Европы? В такой постановке проблемы
на первое место сама собой выдвигается
необходимость уточнить, а скорее даже
прояснить и понять самое главное: о
примирении кого, с кем и на каких
основаниях пойдет речь?
Если рассматривать эту проблему в плоскости господствующего ныне восприятия реальности сквозь призму двусмысленности и лживости таких норм, как real politic и политкорректность; исключительно в плоскости интересов властвующих элит и, шире, в государственных интересах задействованных стран, то никакой, собственно, проблемы здесь давно уже не существует вовсе. Ни с той, ни с другой стороны.
Для России ее нет с тех пор, как после распада Советского Союза сформировалась и выявилась сущность ельцинско-путинского режима. Он сложился в ходе распада, но и на базе оставшихся от Союза ССР государственных институтов, его системы, способов и технологии властвования. С тех пор примирение между Россией и Европой на основе интересов оформилось в виде негласного, неформализованного и, следовательно, не проясненного с позиций права, морали и нравственности консенсуса между ними, суть которого следующая.
"Мы (Россия) вам (Европе) будем поставлять сырье, энергоресурсы, нефть, газ. Кроме того, мы даже закроем вместе с вами глаза на ответственность западных демократий за мировые кризисы и войны в ХХ–ХХI веках и за последствия этих кризисов и этих войн в нашем сегодня. А вы закройте глаза на наше (российское) понимание и нашу практику реализации свободы, собственности, демократии и прав человека. И сохраните тайну и неприкосновенность наших (правителей и владельцев России) авуаров в ваших банках".
Если рассматривать эту проблему в плоскости господствующего ныне восприятия реальности сквозь призму двусмысленности и лживости таких норм, как real politic и политкорректность; исключительно в плоскости интересов властвующих элит и, шире, в государственных интересах задействованных стран, то никакой, собственно, проблемы здесь давно уже не существует вовсе. Ни с той, ни с другой стороны.
Для России ее нет с тех пор, как после распада Советского Союза сформировалась и выявилась сущность ельцинско-путинского режима. Он сложился в ходе распада, но и на базе оставшихся от Союза ССР государственных институтов, его системы, способов и технологии властвования. С тех пор примирение между Россией и Европой на основе интересов оформилось в виде негласного, неформализованного и, следовательно, не проясненного с позиций права, морали и нравственности консенсуса между ними, суть которого следующая.
"Мы (Россия) вам (Европе) будем поставлять сырье, энергоресурсы, нефть, газ. Кроме того, мы даже закроем вместе с вами глаза на ответственность западных демократий за мировые кризисы и войны в ХХ–ХХI веках и за последствия этих кризисов и этих войн в нашем сегодня. А вы закройте глаза на наше (российское) понимание и нашу практику реализации свободы, собственности, демократии и прав человека. И сохраните тайну и неприкосновенность наших (правителей и владельцев России) авуаров в ваших банках".
Тогда
проблемы действительно нет. Но в таком
случае из всех многочисленных смыслов
слова "reconciliation",
вынесенного в повестку одного из
семинаров XXI
Экономического форума, лучше, точнее и
полнее всего будет выражать синоним
этого слова на иврите — киппур. Последний
термин иногда тоже переводят на русский
как "примирять", но по смыслу он
означает, собственно, нечто совсем иное
— покрывать (имея в виду скрыть грешника
(или его грех) от кого-то). Что конкретно
это могло означать применительно к
России сегодня? Если раскрыть и понять
реальное содержание и смысл ее нынешнего
примирения с Европой на основе их
взаимных интересов, а не на основе
гуманистических ценностей. Что именно
приходится при этом покрывать, прятать
в тени, каких грешников или чьи и какие
именно грехи приходится непременно
скрывать? И возможно ли вообще взаимное
умиротворение, очищение от демонов, от
многочисленных скелетов в наших русских
и в ваших европейских шкафах, если смыслы
наших отношений скрывать, а консенсусы
выстраивать исключительно на интересах?
И пусть они, эти консенсусы, остаются
такими, какие они есть: негласными, как
правило, неформализованными и даже
невербализованными, а потому зачастую
и сомнительными, даже лживыми, а в итоге
всегда хрупкими.Легенды
и мифы новой России
Относительно России надо удерживать в тени, скрывать, оставлять в зоне забвения и непонимания следующее.
1. С легкой руки победителей, пришедших к власти с Ельциным, и в массовом сознании значительной части наших сограждан, и в академических кругах утвердилась мифологема об историческом транзите. Суть мифологемы: в 1991 году в России произошла мирная демократическая либеральная революция. К власти пришли, соответственно, либералы и демократы, и под их руководством начался трехфазовый переход: а) от самовластия и диктатуры к демократии; б) от плановой экономики к рынку; в) от империи к национальному государству и открытому обществу. Словом, исторический транзит: от плохого к хорошему, из несвободы в свободу, от азиатского деспотизма и сталинского тоталитаризма — к западной демократии с конкурентной экономикой и всеобъемлющей траспарентностью.
Подобная транзиторная мифологема России пришлась по вкусу не только самим автохтонным триумфаторам. Ее восприняли как реальность и победители в холодной войне — США и их европейские союзники. Еще бы! За что и боролись… Глобальное противостояние двух миров закончилось, началась эпоха всеобщего примирения. Россия в этой эпохе начинает движение в направлении западной цивилизации, становится типологически, то есть по типу своей исторической динамики, в один ряд со всеми остальными странами Центральной и Восточной Европы.
Если придерживаться такой иллюзии в отношении России, то все скелеты в шкафах должны остаться на своих местах. Скрывать, упрятывать, извращать в таком случае обеим сторонам придется основополагающие истины и самые важные положения, необходимые для подлинного примирения России и Европы на основе гуманистических ценностей.
Распад СССР и новое становление России в ходе данного процесса представляют собой действительно важный момент, очередной этап, знаменательное событие. Но — момент или событие — чего?.. Именно углубления распада СССР, разложения его не только как страны, но и как определенного типа экономики, общественного устройства, как именно такой системы властвования и государственности. То есть данный процесс представляет собой не движение по восходящей, не переход к положительной социальной динамике, а продолжение все того же русского кружения, когда с каждым витком углубляется вековечная колея в болотной трясине.
2. Природу и сущность установившейся в России власти, ее грешников и грехи.
Вполне достаточно оснований (демография, экология, экономика, социальность, медицина, мораль, нравственность), чтобы сегодня нашу власть определить не только как продукт деградации и разложения прежней советскости во всех проявлениях такого разложения. Ее можно определить и как возрождение в иных условиях, в другой социокультурной среде, в новых формах и почти неузнаваемых одеждах все того же (по глубинному родству) сталинского тоталитарного режима. Неототалитаризм. Чтобы за всеми новыми одеждами, во всех существенных и разнообразных изменениях внутренней и международной среды разглядеть неототалитарную сущность нынешнего общественно-государственного устройства, надо погрузиться на предельно возможную глубину взаимоотношений власти и социума, увидеть их вместе как сообщающиеся сосуды. Тогда становится очевидным: природа и сущность российского неототалитаризма — в его античеловечности.
Человек как личность, суверен и гражданин ельцинско-путинскому строю вообще не нужен. Его надо расчеловечить, довести до архаики выживания, до животных инстинктов. В сталинские времена расчеловечивания индивида достигали насильственным усреднением всего социума, создавая искусственную социальность, где все население оказалось поголовно превращено в служащих государства и в таком статусе было посажено на кроткий поводок полной зависимости от государства. С одинаковым для всех жалованием, на которое жить было нельзя — только существовать. Теперь аналогичной цели — расчеловечения — достигают по-другому. Общество атомизируется и превращается в бесформенную массу столь же целенаправленно, формируется так же искусственно, но теперь уже по-современному: "политтехнологически", устранением большей части населения от самостоятельного, активного участия в экономической и политической жизни вообще. Если в сталинском тоталитаризме обескультуривание социума, превращение людского сообщества в аморфную массу, движимую инстинктами, достигалось посредством бессудных убийств, массовых репрессий под угрозой смерти, тотального физического и идеологического террора, то сегодня здесь произошли важные изменения. Довольно часто звучащее наивно-утешительное возражение: "Ну, ведь теперь же не убивают" — не должно вводить в заблуждение. Устрашить людей, довести их до состояния перманентного страха и безмолвной покорности вполне можно, как показывает практика наших дней, регулярными, "точечными", громкими и никогда не раскрываемыми убийствами.Растление совершеннолетних
Главное злодеяние путинской власти, которое ей самой очень хотелось бы скрыть, с которым ни на какое открытое примирение вообще ни с кем выходить нельзя, не прегрешение и даже не преступление на языке обычной юриспруденции. Это нечто большее. Хотя обвинений и в смысле уголовного права не счесть. Все СМИ заполнены сообщениями о том, как власть расхищает национальное достояние России, приватизирует собственность страны и само государство, о "переделах", рейдерских захватах приглянувшейся нашей "элите" собственности и имущества, о ее дворцах и замках по всему свету, об офшорах. Ей предъявляют (пока не в судах) обвинения по квалификации Нюрнбергского трибунала — военные преступления и преступления против мира.
Но даже если все это когда-нибудь будет доказано юридически, отвечать ей перед историей придется за нечто еще более серьезное.
А именно за превращение России в сырьевой придаток остального мира и за последствия подобного превращения. В погоне за личным обогащением и несменяемостью, чтобы овладеть и распоряжаться финансовыми потоками, власть саботировала диверсификацию российской экономики. Экспорт сырья стал главным источником и основанием дохода сросшихся бизнеса и власти. И большая часть населения оказалась просто ненужной, лишней для такой экономики. Отсюда безработица, дотационные регионы, приток иммигрантов, отток мозгов и капиталов, разбухшие бюрократия и карательные структуры.
Присвоение de facto финансовых потоков и национальных ресурсов привело к созданию сложной многоуровневой иерархии рентодержателей и рентополучателей. Архаизация социальных отношений до самых примитивных — патримониальных, рентных, а способов регулирования этих отношений — до бандитских (по договоренностям, "по понятиям") сделала коррупцию главным и единственно эффективным средством управления и удержания стабильности. Если говорить языком современного российского Уголовного кодекса, наша власть превратилась, втянув в подвластные криминальные структуры значительную часть населения, в огромную — на всю страну — "организованную преступную группу". Ложь и беззаконие стали государственной нормой. Правоохранительные органы и государственные силовые структуры сделались главными вершителями и "крышевателями" преступлений. Произошла всеохватывающая структуризация власти и значительной части населения на зоологической, инстинктивной, криминальной основе.
Если в свете сказанного определить результат воздействия ельцинско-путинской власти на российское общество (точнее население), то его можно выразить в двух словах: эскапизм и энтропия.
Эскапизм — то состояние, в которое власть насильно загнала подавляющую часть населения России. Еще Герцен заметил, что "государство расположилось в России как оккупационная армия". Теперь враждебность русской власти к своему населению в очередной раз достигла апогея. Ответная враждебность, тем не менее, не выплескивается пока наружу массово, поскольку у общества (населения) еще нет способности к организованному протесту и уже нет воли для стихийного протеста. Каждый ищет и находит свою нору.
Энтропия, постоянно нарастающая в обществе, свидетельствует уже не об очередном кризисе, а об умирании, об уходе с исторической сцены русского социокультурного типа самодержавного властвования и рабского жизнеустройства. Но нынешней власти удалось все-таки в интересах самосохранения и на сей раз сыграть на русских архаизмах, которые актуализировались в условиях глубочайшего кризиса последних двух десятилетий. Особенно удалась игра на древнейших и наиболее устойчивых струнах — на патернализме и способности выживать в социальном пространстве за пределами морали, нравственности и человеческого достоинства, на уровне животного существования, на грани жизни и смерти. К существованию на основе неспособности различать добро и зло.
Обе названные сущности — эскапизм и энтропия — наиболее наглядно проявляются в том, что мы предстали сегодня страной сплошных манекенов и симулякров. Параллельно со стихийным самоструктурированием России на основе теневых отношений и коррупции власть осознанно и целеустремленно занималась строительством здесь же, на той же стройплощадке второй — виртуальной, мнимой — реальности. За два десятилетия страна покрылась густой сетью всевозможных институтов, партий, общественных советов, комитетов содействия, судов, прокуратур, академий, фондов, комиссий, полиций и министерств. Мир не знал еще такого размаха в созидании пустоты и столь глубокой пропасти между мнимым и действительным в одном и том же учреждении, в одной и той же жизни, в каждом человеке. Только гениальные Гоголь и Булгаков оказались способны подсмотреть из своего далекого прошлого фантасмагорическую реальность и холодящий кошмар нынешней России.Опасные недомолвки
Вот такая получается невеселая картина, если смотреть на Россию из России и на возможность ее примирения с Европой с точки зрения европейских же гуманистических ценностей, а не сквозь призму государственных интересов обеих заинтересованных сторон.
Но так посмотреть на происходящее можно, только будучи одержимым поиском истины. И ничем другим, включая чьи бы то ни было интересы. Однако история показывает: человек всегда жил и продолжает жить не истиной, а выживанием. Случались, правда, исключения. Один ради истины пошел на Голгофу. Другие решались проделать "путь наверх" через костры инквизиции. Может быть, мы и живем, потому что исключения все-таки были. Допускаю, что и само выживание возможно только через постижение истины. С такими мыслями я перечитываю "Варшавскую декларацию по случаю Европейского дня памяти жертв тоталитарных режимов" от 23 августа 2011 года. Она вызывает у меня противоречивые чувства и мысли.
Если вдуматься в декларацию с позиций истины, испытываешь естественное удовлетворение, что теперь, с одобрения всех общеевропейских структур — Европарламента, Совета Европы, Евросоюза — такая дата в календаре наконец-то есть. Это во-первых. Кроме того, вполне обоснованно коммунизм, национальный социализм или любой другой тоталитарный режим в тексте декларации оказались в одном ряду. У всех подобных режимов есть, разумеется, много различий, в том числе и существенных. Но их всех делает типологически сопоставимыми и объединяет самая главная, глубинная сущность — античеловечность. И то, что все они поэтому "ответственны за большинство позорных актов геноцида, преступлений против человечности и военных преступлений".
Однако есть два важных положения в этой декларации, вызывающие у меня в одном случае несогласие в порядке дискуссии, а в другом — идейное возражение и даже решительный протест по существу.
Первое касается того, что о возможном возрождении тоталитарных режимов говорится гипотетически, как о назидании для будущих поколений, способных из-за недостаточного понимания и короткой памяти повторить ошибки предшественников. Возможно, подписавшие декларацию остались в плену все той же политкорректности, и им оказалось неудобно назвать кошку кошкой в чужом доме. Но сегодняшняя Россия с возрождающимся и пока что неопознанным для Запада тоталитаризмом — уже факт. Для Европы и для всего мира этот неопознанный и неназванный факт — такая же опасность, как терпящий аварию самолет с атомной бомбой на борту. Второе возражение идейного содержания и более общего порядка. Я бы даже сказал, возражение исторического смысла. Говоря о жертвах тоталитарных режимов, подписавшие декларацию вообще обходят проблему ответственности самих западных демократий за мировые кризисы и войны в ХХ–ХХI веках. А тем самым умалчивают о своей ответственности, пусть опосредованной, за жертвы тоталитарных режимов тоже. Ведь данные режимы явились следствием и продолжением именно мировых кризисов и войн. Этим возражением я хочу сказать, что постижение истины о людских страданиях, о человеческих жертвах — не в выяснении степени вины, причиненных людям теми или иными странами. Речь о нетленных ценностях, о системе нравственных координат. Если начала нравственности человека — в его способности различать добро и зло, то ее апогей в истории человечества — в двух словах и на все времена великого Мартина Лютера: mea culpa.
У мирового кризиса 2008 года не только вполне вероятное "большое будущее": сегодня весь мир замер в тревожном ожидании его еще более глубокого и бурного продолжения. У теперешнего кризиса не менее грандиозная, весьма продолжительная и для всех поучительная история — история становления и самоуничтожения капитализма. Начало этой истории уже просматривается в английской политике "меркантилизма" в XV веке и в учении французских физиократов XVIII века. Ее продолжение складывается из следующих знаменательных вех: мировой кризис 1929 года и Великая депрессия; "Новый курс" президента Ф. Рузвельта; модель государства "всеобщего благосостояния" на основе бюджетного дефицита, разработанная британцем Дж. М. Кейнсом и проводившаяся в США с прямым государственным участием вплоть до начала 1970-х годов. Далее — сменившая ее неолиберальная или, точнее, либерально-монетаристская модель невмешательства государства в экономику, "рейганомика" с "тэтчеризмом", опирающиеся на теории Ф. Хайека и М. Фридмана. Следствием и продолжением подобных мировых качелей "вмешательства-невмешательства" было сначала высвобождение доллара от его соотнесенности с золотым содержанием, а затем и от соотношения труда и капитала в финансовых операциях вообще. Тогда и были заложены основания для "надувания пузырей".
Уже в период между двумя мировыми войнами проявилась потребность капитала в независимости от национальных границ в Европе и во всем мире. Такая потребность воплотилась тогда в политике "умиротворения" по отношению к гитлеровской Германии, в Мюнхенском соглашении, в пакте Риббентропа — Молотова. И все это вместе имеет прямое отношение к развязыванию Второй мировой войны.
Окончание данной истории на сегодня определяют и называют по-разному. Кто-то говорит, что капитализм в очередной раз уперся в непреодолимую стену или снова зашел в тупик. Другие полагают, что "современный Запад — это не исторически неизменный светлый берег окончательного решения всех цивилизационных проблем. Пути его собственных трансформаций неясны, и перспективы не столь оптимистичны. Похоже, поезд западного либерализма… прибыл-таки на конечную станцию" (А. Пелипенко).
В любом случае если держаться истины, а не политических или идеологических предпочтений, надо признать: внутри самого либерализма за всю эпоху Модерна, в пятисотлетнем состязании между стремлением к свободе и стремлением к прибыли историческую победу одержало второе. Такая сокрушительная победа, собственно, и предопределила самоуничтожение капитализма — даже если ее воспринимать не как итог, а лишь как выраженную тенденцию. Данный вывод из истории либерализма констатируют и подтверждают сегодня многие исследователи самых разных научных направлений. Сошлюсь на одного из наиболее видных — Нуриэля Рубини, либерального экономиста, специалиста в области прикладной макроэкономики, профессора экономики Нью-Йоркского университета и председателя совета директоров консалтинговой фирмы RGE Monitor. По его мнению, "Карл Маркс, похоже, был отчасти прав, когда утверждал, что глобализация и финансовое посредничество способны выйти из-под контроля, а перераспределение дохода и богатства от труда к капиталу может привести капитализм к самоуничтожению (хотя его мнение о том, что социализм будет лучше, оказалось ошибочным)".
Оставим в стороне суждение Нуриэля Рубини о марксовом мнении относительно будущего. Аргументация согласия или несогласия с ним на сей счет увела бы нас совсем далеко в сторону от темы. Но о крахе неолиберальной или либерально-монетаристской экономической политики на Западе и о будущем России в связи с этим сказать надо.
Именно такая или очень схожая политика проводилась последние двадцать лет и проводится у нас до сих пор. Выгнанный недавно президентом Медведевым с поста министра финансов Кудрин "пострадал" вовсе не из-за нее, а совсем по другим причинам, не имеющим никакого отношения к подобной политике. Наоборот! Только что изгнанного Кудрина стали сразу же все, включая президента, со всех сторон и на все лады публично, по всем каналам расхваливать как ярчайшее олицетворение такой политики, как лучшего специалиста, ни с кем не сравнимого профессионала неолиберальной монетаристской макроэкономики. "Поделом вору и мука…" Ведь он лично именно на этой политике сумел интегрироваться в западную мировую финансовую структуру. И благодаря ему, вслед за ним и на той же самой его — а лучше сказать, путинской — политике туда же интегрировалась на личном уровне и вся остальная наша российская "элита". Но и это полбеды. Пережила бы Россия такую утрату, обошлась бы без своей "элиты", даже и без ее авуаров в западных банках, наверное, тоже обошлась бы. В том-то и дело, и беда в том, что не только "элита" в личном качестве интегрировалась в западные структуры. Руководствуясь личными интересами (обогащение и минимизация рисков), отечественная властная верхушка и денежные тузы, породнившись с Западом на основе именно монетаристской макроэкономики, обеспечила интеграцию с Западом не только для себя (в качестве залога), но и для всей уродливой экономики России, ее финансовой системы. На унизительных для нашей страны и нашего народа условиях финансово-экономического обслуживания Запада — сырьевого и внешнеполитического, с приставного стульчика.Привычная "модернизация" архаики как приговор
Но и такими печальными констатациями не исчерпывается и даже толком не обозначается проблема "Россия и Европа сегодня".
Еще с допетровских времен Европа уже была для России как "свет в окошке". Поэтому и осталось навсегда в нашей отечественной исторической памяти, что он туда прорубил. Даже когда ее ненавидели со всем ее "латинством", и тогда продолжали восхищаться. И сегодня, когда наши правящие и думающие классы говорят о реформах (которыми на деле пока только грозят, что они будут непопулярными), даже и тогда они имеют в головах смутное представление о либеральных реформах и о либерализме — лишь как о повторении западного пути.
В России пока что остается за пределами понимания важнейшее обстоятельство. Западный либерализм, как его толкуют и двадцать лет на практике навязывают россиянам наши либерал-демократы, в корне несовместим с русскими национальными традициями и прямо им противоречит. Подобно всем Романовым и всем генсекам, наши "реформаторы" подсматривают в то самое "окно" и выискивают: что бы там позаимствовать? (А лучше — украсть…) Какие наиболее привлекательные формы — технологии, учреждения, техники внедрения, способы организации? Формы, с помощью которых можно было бы потом побольнее ударить по той же Европе. Вникать в смыслы и постигать их генетику нашим "реформаторам" недосуг. С учетом особенностей русской ментальности, с учетом в том числе и печального опыта европейского либерализма, о чем шла речь, можно было бы подумать и об основательно русифицированной версии европеизма. И здесь совсем не все безнадежно… За исключением того, что время, к сожалению, не просто течет, но и стремительно утекает.
На становление европейского Модерна ушло пятьсот лет. За это время оказалось наработано не только то, что повергает сегодня западный либерализм, то есть не только глобальный капитализм. Европейский Модерн — это еще и становление Нового времени, а оно, в свою очередь, вобрало в себя столетия Античности, иудео-христианства и Средневековья. В плане предметной содержательности предшествующих Модерну эпох это было время становления права, морали, нравственности и религии. Основные вехи европейского Модерна — это эпохи Реформации, Возрождения и Просвещения. Предметным содержанием цивилизационного уровня каждой из них стало соответственно утверждение трудовой этики, личности как основной ячейки и основы общества и разума вместо всеподавляющего господства мифов, мистики и религии.
Не было у нас западных Античности и Средневековья, нет и пятисот лет, чтобы начать и пройти Новое время сначала, но по-русски. И перепрыгнуть через все блага цивилизации, наработанные за это время, тоже никак не получится.
Остается слабая надежда, скорее даже чистая фантазия, что решить накопившиеся для этого Нового русского времени задачи можно одним махом, за несколько лет, мощным рывком. Освободить пространство, на котором бы началось не просто очередное изменение, а развитие России. Да сделать этот рывок не поголовным уничтожением одних другими, а отысканием в ходе выяснения отношений принципиально нового, серединного начала. Нетрудно догадаться, что в данном случае речь идет ни много, ни мало о смене самой русской парадигмы. Но за 76 + 20 лет наш социум исковеркан так, что в нем нет уже ни способности хотя бы помыслить такой рывок, ни, тем более, хотения и воли, чтобы на него решиться.
* 7–9 сентября 2011 года в Крынице-Здруй (Польша) под лозунгом "Европейские дилеммы: партнерство или соперничество" прошел XXI Экономический форум, организованный варшавским Институтом восточных исследований. Я выступил на форуме в нескольких семинарах и дискуссиях. Настоящая статья основана на материалах этих выступлений.
Относительно России надо удерживать в тени, скрывать, оставлять в зоне забвения и непонимания следующее.
1. С легкой руки победителей, пришедших к власти с Ельциным, и в массовом сознании значительной части наших сограждан, и в академических кругах утвердилась мифологема об историческом транзите. Суть мифологемы: в 1991 году в России произошла мирная демократическая либеральная революция. К власти пришли, соответственно, либералы и демократы, и под их руководством начался трехфазовый переход: а) от самовластия и диктатуры к демократии; б) от плановой экономики к рынку; в) от империи к национальному государству и открытому обществу. Словом, исторический транзит: от плохого к хорошему, из несвободы в свободу, от азиатского деспотизма и сталинского тоталитаризма — к западной демократии с конкурентной экономикой и всеобъемлющей траспарентностью.
Подобная транзиторная мифологема России пришлась по вкусу не только самим автохтонным триумфаторам. Ее восприняли как реальность и победители в холодной войне — США и их европейские союзники. Еще бы! За что и боролись… Глобальное противостояние двух миров закончилось, началась эпоха всеобщего примирения. Россия в этой эпохе начинает движение в направлении западной цивилизации, становится типологически, то есть по типу своей исторической динамики, в один ряд со всеми остальными странами Центральной и Восточной Европы.
Если придерживаться такой иллюзии в отношении России, то все скелеты в шкафах должны остаться на своих местах. Скрывать, упрятывать, извращать в таком случае обеим сторонам придется основополагающие истины и самые важные положения, необходимые для подлинного примирения России и Европы на основе гуманистических ценностей.
Распад СССР и новое становление России в ходе данного процесса представляют собой действительно важный момент, очередной этап, знаменательное событие. Но — момент или событие — чего?.. Именно углубления распада СССР, разложения его не только как страны, но и как определенного типа экономики, общественного устройства, как именно такой системы властвования и государственности. То есть данный процесс представляет собой не движение по восходящей, не переход к положительной социальной динамике, а продолжение все того же русского кружения, когда с каждым витком углубляется вековечная колея в болотной трясине.
2. Природу и сущность установившейся в России власти, ее грешников и грехи.
Вполне достаточно оснований (демография, экология, экономика, социальность, медицина, мораль, нравственность), чтобы сегодня нашу власть определить не только как продукт деградации и разложения прежней советскости во всех проявлениях такого разложения. Ее можно определить и как возрождение в иных условиях, в другой социокультурной среде, в новых формах и почти неузнаваемых одеждах все того же (по глубинному родству) сталинского тоталитарного режима. Неототалитаризм. Чтобы за всеми новыми одеждами, во всех существенных и разнообразных изменениях внутренней и международной среды разглядеть неототалитарную сущность нынешнего общественно-государственного устройства, надо погрузиться на предельно возможную глубину взаимоотношений власти и социума, увидеть их вместе как сообщающиеся сосуды. Тогда становится очевидным: природа и сущность российского неототалитаризма — в его античеловечности.
Человек как личность, суверен и гражданин ельцинско-путинскому строю вообще не нужен. Его надо расчеловечить, довести до архаики выживания, до животных инстинктов. В сталинские времена расчеловечивания индивида достигали насильственным усреднением всего социума, создавая искусственную социальность, где все население оказалось поголовно превращено в служащих государства и в таком статусе было посажено на кроткий поводок полной зависимости от государства. С одинаковым для всех жалованием, на которое жить было нельзя — только существовать. Теперь аналогичной цели — расчеловечения — достигают по-другому. Общество атомизируется и превращается в бесформенную массу столь же целенаправленно, формируется так же искусственно, но теперь уже по-современному: "политтехнологически", устранением большей части населения от самостоятельного, активного участия в экономической и политической жизни вообще. Если в сталинском тоталитаризме обескультуривание социума, превращение людского сообщества в аморфную массу, движимую инстинктами, достигалось посредством бессудных убийств, массовых репрессий под угрозой смерти, тотального физического и идеологического террора, то сегодня здесь произошли важные изменения. Довольно часто звучащее наивно-утешительное возражение: "Ну, ведь теперь же не убивают" — не должно вводить в заблуждение. Устрашить людей, довести их до состояния перманентного страха и безмолвной покорности вполне можно, как показывает практика наших дней, регулярными, "точечными", громкими и никогда не раскрываемыми убийствами.Растление совершеннолетних
Главное злодеяние путинской власти, которое ей самой очень хотелось бы скрыть, с которым ни на какое открытое примирение вообще ни с кем выходить нельзя, не прегрешение и даже не преступление на языке обычной юриспруденции. Это нечто большее. Хотя обвинений и в смысле уголовного права не счесть. Все СМИ заполнены сообщениями о том, как власть расхищает национальное достояние России, приватизирует собственность страны и само государство, о "переделах", рейдерских захватах приглянувшейся нашей "элите" собственности и имущества, о ее дворцах и замках по всему свету, об офшорах. Ей предъявляют (пока не в судах) обвинения по квалификации Нюрнбергского трибунала — военные преступления и преступления против мира.
Но даже если все это когда-нибудь будет доказано юридически, отвечать ей перед историей придется за нечто еще более серьезное.
А именно за превращение России в сырьевой придаток остального мира и за последствия подобного превращения. В погоне за личным обогащением и несменяемостью, чтобы овладеть и распоряжаться финансовыми потоками, власть саботировала диверсификацию российской экономики. Экспорт сырья стал главным источником и основанием дохода сросшихся бизнеса и власти. И большая часть населения оказалась просто ненужной, лишней для такой экономики. Отсюда безработица, дотационные регионы, приток иммигрантов, отток мозгов и капиталов, разбухшие бюрократия и карательные структуры.
Присвоение de facto финансовых потоков и национальных ресурсов привело к созданию сложной многоуровневой иерархии рентодержателей и рентополучателей. Архаизация социальных отношений до самых примитивных — патримониальных, рентных, а способов регулирования этих отношений — до бандитских (по договоренностям, "по понятиям") сделала коррупцию главным и единственно эффективным средством управления и удержания стабильности. Если говорить языком современного российского Уголовного кодекса, наша власть превратилась, втянув в подвластные криминальные структуры значительную часть населения, в огромную — на всю страну — "организованную преступную группу". Ложь и беззаконие стали государственной нормой. Правоохранительные органы и государственные силовые структуры сделались главными вершителями и "крышевателями" преступлений. Произошла всеохватывающая структуризация власти и значительной части населения на зоологической, инстинктивной, криминальной основе.
Если в свете сказанного определить результат воздействия ельцинско-путинской власти на российское общество (точнее население), то его можно выразить в двух словах: эскапизм и энтропия.
Эскапизм — то состояние, в которое власть насильно загнала подавляющую часть населения России. Еще Герцен заметил, что "государство расположилось в России как оккупационная армия". Теперь враждебность русской власти к своему населению в очередной раз достигла апогея. Ответная враждебность, тем не менее, не выплескивается пока наружу массово, поскольку у общества (населения) еще нет способности к организованному протесту и уже нет воли для стихийного протеста. Каждый ищет и находит свою нору.
Энтропия, постоянно нарастающая в обществе, свидетельствует уже не об очередном кризисе, а об умирании, об уходе с исторической сцены русского социокультурного типа самодержавного властвования и рабского жизнеустройства. Но нынешней власти удалось все-таки в интересах самосохранения и на сей раз сыграть на русских архаизмах, которые актуализировались в условиях глубочайшего кризиса последних двух десятилетий. Особенно удалась игра на древнейших и наиболее устойчивых струнах — на патернализме и способности выживать в социальном пространстве за пределами морали, нравственности и человеческого достоинства, на уровне животного существования, на грани жизни и смерти. К существованию на основе неспособности различать добро и зло.
Обе названные сущности — эскапизм и энтропия — наиболее наглядно проявляются в том, что мы предстали сегодня страной сплошных манекенов и симулякров. Параллельно со стихийным самоструктурированием России на основе теневых отношений и коррупции власть осознанно и целеустремленно занималась строительством здесь же, на той же стройплощадке второй — виртуальной, мнимой — реальности. За два десятилетия страна покрылась густой сетью всевозможных институтов, партий, общественных советов, комитетов содействия, судов, прокуратур, академий, фондов, комиссий, полиций и министерств. Мир не знал еще такого размаха в созидании пустоты и столь глубокой пропасти между мнимым и действительным в одном и том же учреждении, в одной и той же жизни, в каждом человеке. Только гениальные Гоголь и Булгаков оказались способны подсмотреть из своего далекого прошлого фантасмагорическую реальность и холодящий кошмар нынешней России.Опасные недомолвки
Вот такая получается невеселая картина, если смотреть на Россию из России и на возможность ее примирения с Европой с точки зрения европейских же гуманистических ценностей, а не сквозь призму государственных интересов обеих заинтересованных сторон.
Но так посмотреть на происходящее можно, только будучи одержимым поиском истины. И ничем другим, включая чьи бы то ни было интересы. Однако история показывает: человек всегда жил и продолжает жить не истиной, а выживанием. Случались, правда, исключения. Один ради истины пошел на Голгофу. Другие решались проделать "путь наверх" через костры инквизиции. Может быть, мы и живем, потому что исключения все-таки были. Допускаю, что и само выживание возможно только через постижение истины. С такими мыслями я перечитываю "Варшавскую декларацию по случаю Европейского дня памяти жертв тоталитарных режимов" от 23 августа 2011 года. Она вызывает у меня противоречивые чувства и мысли.
Если вдуматься в декларацию с позиций истины, испытываешь естественное удовлетворение, что теперь, с одобрения всех общеевропейских структур — Европарламента, Совета Европы, Евросоюза — такая дата в календаре наконец-то есть. Это во-первых. Кроме того, вполне обоснованно коммунизм, национальный социализм или любой другой тоталитарный режим в тексте декларации оказались в одном ряду. У всех подобных режимов есть, разумеется, много различий, в том числе и существенных. Но их всех делает типологически сопоставимыми и объединяет самая главная, глубинная сущность — античеловечность. И то, что все они поэтому "ответственны за большинство позорных актов геноцида, преступлений против человечности и военных преступлений".
Однако есть два важных положения в этой декларации, вызывающие у меня в одном случае несогласие в порядке дискуссии, а в другом — идейное возражение и даже решительный протест по существу.
Первое касается того, что о возможном возрождении тоталитарных режимов говорится гипотетически, как о назидании для будущих поколений, способных из-за недостаточного понимания и короткой памяти повторить ошибки предшественников. Возможно, подписавшие декларацию остались в плену все той же политкорректности, и им оказалось неудобно назвать кошку кошкой в чужом доме. Но сегодняшняя Россия с возрождающимся и пока что неопознанным для Запада тоталитаризмом — уже факт. Для Европы и для всего мира этот неопознанный и неназванный факт — такая же опасность, как терпящий аварию самолет с атомной бомбой на борту. Второе возражение идейного содержания и более общего порядка. Я бы даже сказал, возражение исторического смысла. Говоря о жертвах тоталитарных режимов, подписавшие декларацию вообще обходят проблему ответственности самих западных демократий за мировые кризисы и войны в ХХ–ХХI веках. А тем самым умалчивают о своей ответственности, пусть опосредованной, за жертвы тоталитарных режимов тоже. Ведь данные режимы явились следствием и продолжением именно мировых кризисов и войн. Этим возражением я хочу сказать, что постижение истины о людских страданиях, о человеческих жертвах — не в выяснении степени вины, причиненных людям теми или иными странами. Речь о нетленных ценностях, о системе нравственных координат. Если начала нравственности человека — в его способности различать добро и зло, то ее апогей в истории человечества — в двух словах и на все времена великого Мартина Лютера: mea culpa.
У мирового кризиса 2008 года не только вполне вероятное "большое будущее": сегодня весь мир замер в тревожном ожидании его еще более глубокого и бурного продолжения. У теперешнего кризиса не менее грандиозная, весьма продолжительная и для всех поучительная история — история становления и самоуничтожения капитализма. Начало этой истории уже просматривается в английской политике "меркантилизма" в XV веке и в учении французских физиократов XVIII века. Ее продолжение складывается из следующих знаменательных вех: мировой кризис 1929 года и Великая депрессия; "Новый курс" президента Ф. Рузвельта; модель государства "всеобщего благосостояния" на основе бюджетного дефицита, разработанная британцем Дж. М. Кейнсом и проводившаяся в США с прямым государственным участием вплоть до начала 1970-х годов. Далее — сменившая ее неолиберальная или, точнее, либерально-монетаристская модель невмешательства государства в экономику, "рейганомика" с "тэтчеризмом", опирающиеся на теории Ф. Хайека и М. Фридмана. Следствием и продолжением подобных мировых качелей "вмешательства-невмешательства" было сначала высвобождение доллара от его соотнесенности с золотым содержанием, а затем и от соотношения труда и капитала в финансовых операциях вообще. Тогда и были заложены основания для "надувания пузырей".
Уже в период между двумя мировыми войнами проявилась потребность капитала в независимости от национальных границ в Европе и во всем мире. Такая потребность воплотилась тогда в политике "умиротворения" по отношению к гитлеровской Германии, в Мюнхенском соглашении, в пакте Риббентропа — Молотова. И все это вместе имеет прямое отношение к развязыванию Второй мировой войны.
Окончание данной истории на сегодня определяют и называют по-разному. Кто-то говорит, что капитализм в очередной раз уперся в непреодолимую стену или снова зашел в тупик. Другие полагают, что "современный Запад — это не исторически неизменный светлый берег окончательного решения всех цивилизационных проблем. Пути его собственных трансформаций неясны, и перспективы не столь оптимистичны. Похоже, поезд западного либерализма… прибыл-таки на конечную станцию" (А. Пелипенко).
В любом случае если держаться истины, а не политических или идеологических предпочтений, надо признать: внутри самого либерализма за всю эпоху Модерна, в пятисотлетнем состязании между стремлением к свободе и стремлением к прибыли историческую победу одержало второе. Такая сокрушительная победа, собственно, и предопределила самоуничтожение капитализма — даже если ее воспринимать не как итог, а лишь как выраженную тенденцию. Данный вывод из истории либерализма констатируют и подтверждают сегодня многие исследователи самых разных научных направлений. Сошлюсь на одного из наиболее видных — Нуриэля Рубини, либерального экономиста, специалиста в области прикладной макроэкономики, профессора экономики Нью-Йоркского университета и председателя совета директоров консалтинговой фирмы RGE Monitor. По его мнению, "Карл Маркс, похоже, был отчасти прав, когда утверждал, что глобализация и финансовое посредничество способны выйти из-под контроля, а перераспределение дохода и богатства от труда к капиталу может привести капитализм к самоуничтожению (хотя его мнение о том, что социализм будет лучше, оказалось ошибочным)".
Оставим в стороне суждение Нуриэля Рубини о марксовом мнении относительно будущего. Аргументация согласия или несогласия с ним на сей счет увела бы нас совсем далеко в сторону от темы. Но о крахе неолиберальной или либерально-монетаристской экономической политики на Западе и о будущем России в связи с этим сказать надо.
Именно такая или очень схожая политика проводилась последние двадцать лет и проводится у нас до сих пор. Выгнанный недавно президентом Медведевым с поста министра финансов Кудрин "пострадал" вовсе не из-за нее, а совсем по другим причинам, не имеющим никакого отношения к подобной политике. Наоборот! Только что изгнанного Кудрина стали сразу же все, включая президента, со всех сторон и на все лады публично, по всем каналам расхваливать как ярчайшее олицетворение такой политики, как лучшего специалиста, ни с кем не сравнимого профессионала неолиберальной монетаристской макроэкономики. "Поделом вору и мука…" Ведь он лично именно на этой политике сумел интегрироваться в западную мировую финансовую структуру. И благодаря ему, вслед за ним и на той же самой его — а лучше сказать, путинской — политике туда же интегрировалась на личном уровне и вся остальная наша российская "элита". Но и это полбеды. Пережила бы Россия такую утрату, обошлась бы без своей "элиты", даже и без ее авуаров в западных банках, наверное, тоже обошлась бы. В том-то и дело, и беда в том, что не только "элита" в личном качестве интегрировалась в западные структуры. Руководствуясь личными интересами (обогащение и минимизация рисков), отечественная властная верхушка и денежные тузы, породнившись с Западом на основе именно монетаристской макроэкономики, обеспечила интеграцию с Западом не только для себя (в качестве залога), но и для всей уродливой экономики России, ее финансовой системы. На унизительных для нашей страны и нашего народа условиях финансово-экономического обслуживания Запада — сырьевого и внешнеполитического, с приставного стульчика.Привычная "модернизация" архаики как приговор
Но и такими печальными констатациями не исчерпывается и даже толком не обозначается проблема "Россия и Европа сегодня".
Еще с допетровских времен Европа уже была для России как "свет в окошке". Поэтому и осталось навсегда в нашей отечественной исторической памяти, что он туда прорубил. Даже когда ее ненавидели со всем ее "латинством", и тогда продолжали восхищаться. И сегодня, когда наши правящие и думающие классы говорят о реформах (которыми на деле пока только грозят, что они будут непопулярными), даже и тогда они имеют в головах смутное представление о либеральных реформах и о либерализме — лишь как о повторении западного пути.
В России пока что остается за пределами понимания важнейшее обстоятельство. Западный либерализм, как его толкуют и двадцать лет на практике навязывают россиянам наши либерал-демократы, в корне несовместим с русскими национальными традициями и прямо им противоречит. Подобно всем Романовым и всем генсекам, наши "реформаторы" подсматривают в то самое "окно" и выискивают: что бы там позаимствовать? (А лучше — украсть…) Какие наиболее привлекательные формы — технологии, учреждения, техники внедрения, способы организации? Формы, с помощью которых можно было бы потом побольнее ударить по той же Европе. Вникать в смыслы и постигать их генетику нашим "реформаторам" недосуг. С учетом особенностей русской ментальности, с учетом в том числе и печального опыта европейского либерализма, о чем шла речь, можно было бы подумать и об основательно русифицированной версии европеизма. И здесь совсем не все безнадежно… За исключением того, что время, к сожалению, не просто течет, но и стремительно утекает.
На становление европейского Модерна ушло пятьсот лет. За это время оказалось наработано не только то, что повергает сегодня западный либерализм, то есть не только глобальный капитализм. Европейский Модерн — это еще и становление Нового времени, а оно, в свою очередь, вобрало в себя столетия Античности, иудео-христианства и Средневековья. В плане предметной содержательности предшествующих Модерну эпох это было время становления права, морали, нравственности и религии. Основные вехи европейского Модерна — это эпохи Реформации, Возрождения и Просвещения. Предметным содержанием цивилизационного уровня каждой из них стало соответственно утверждение трудовой этики, личности как основной ячейки и основы общества и разума вместо всеподавляющего господства мифов, мистики и религии.
Не было у нас западных Античности и Средневековья, нет и пятисот лет, чтобы начать и пройти Новое время сначала, но по-русски. И перепрыгнуть через все блага цивилизации, наработанные за это время, тоже никак не получится.
Остается слабая надежда, скорее даже чистая фантазия, что решить накопившиеся для этого Нового русского времени задачи можно одним махом, за несколько лет, мощным рывком. Освободить пространство, на котором бы началось не просто очередное изменение, а развитие России. Да сделать этот рывок не поголовным уничтожением одних другими, а отысканием в ходе выяснения отношений принципиально нового, серединного начала. Нетрудно догадаться, что в данном случае речь идет ни много, ни мало о смене самой русской парадигмы. Но за 76 + 20 лет наш социум исковеркан так, что в нем нет уже ни способности хотя бы помыслить такой рывок, ни, тем более, хотения и воли, чтобы на него решиться.
* 7–9 сентября 2011 года в Крынице-Здруй (Польша) под лозунгом "Европейские дилеммы: партнерство или соперничество" прошел XXI Экономический форум, организованный варшавским Институтом восточных исследований. Я выступил на форуме в нескольких семинарах и дискуссиях. Настоящая статья основана на материалах этих выступлений.
No comments:
Post a Comment