ფ ა რ ი

    მეფე,ფილოსოფოსი და პოეტი როსტევანი სამყაროს ადარებს მშვენიერ ბაღს, სადაც უმაღლესი სილამაზის, სიცოცხლის მატარებელი ინდივიდები ჩნდებიან ქვეყანაზე, ვარდის მსგავსად, განასრულებენ განვითარების თავის ციკლს და იწყება დაქვეითება, ხმობა. ისინი ადგილს სხვას უთმობენ. ასე ხორციელდება ბუნებაში თაობათა ცვლა და სიცოცხლის სიკვდილით განახლება. ასეთია მეფე როსტევანის შეხედულება სიცოცხლის არსზე. მისი ლოღიკური შედეგია რწმენა არა მხოლოდ სიკვდილის გარდაუვალობაში, არამედ მის აუცილებლობაში სიცოცხლისათვის. ეს გარემოება ბრძენთ აძლევს სიკვდილის უშიშრად დახვედრის საშუალებას.


           დ.ზ. ჩქოტუა: « ვეფხისტყაოსნის» გმირთა მსოფლმხედველობა :


        ვა,სოფელო,რას შიგან ხარ,რას გვაბრუნებ, რა ზნე გჭირსა?
ყოვლი შენზე მონდობილი ნიადაგმცა ჩემებრ ტირსა!
სად წაიყვან სადაურსა, სად აღუფხვრი სადით ძირსა,
მაგრა ღმერთი არ გასწირავს კაცსა შენგან განაწირსა !
( რუსთაველი /830/)




             პოემის გმირთა თვალთახედვით სამყაროში ერთმანეთს ებრძვის დამოუკიდებელი წარმომავლობის ორი საწყისი-საწყისები სიკეთისა და ბოროტებისა. ისინი სხვადასხვა წარმომავლობისა არიან ვინაიდან ღმერთს,
სიკეთის შემოქმედს, არ შეეძლო თვით მისი უარმყოფელი ბოროტების შექმნა:


           ბოროტი-მცა რად შეექმნა კეთილისა შემოქმედსა ! (73)


           ამდენად ამ ორ უკიდურეს ანტაგონისტს შორის მიმდინარეობს მარადიული ბრძოლა. გამარჯვების სასწორი ამ ბრძოლაში ხან ერთ,ხან მეორე მხარეს იხრება. აგრამ რადგანაც ადამიანი ამ ბრძოლის ცენტრში იმყოფება,მისი ბედი თუმც ტრაღიკულია,უიმედო არაა. თინათინის სიტყვით ბედნიერება იცვლება უბედურებით ისე როგორც მზიანი ამინდი უამინდობით.


           საწუთრო კაცსა ყოველსა ვითა ტაროსი უხდების,
ზოგჯერ მზეა და ოდესმე ცა რისხვით მოუქუხდების! ( 600)


        ამდენად ადამიანის ცხოვრება ტრაღიკულია: ყველა არსი სამყაროში ცრემლისა და ტანჯვისთვისაა გაჩენილი:


        ვა, სოფელმან სოფელს მყოფი ყველა დასვა ცრემლთა დენად! (595)


         მაგრამ იგი უიმედო არაა,ვინაიდან ყველასათვის კეთილი ღმერთი არ დასტოვებს ადამიანს მის ტრაღიკულ არსებობაში და არ მიატოვებს წუთისოფლისგან განწირულს :


          მაგრა ღმერთი არ გასწირავს კაცსა შენგან განაწირსა (830)


           ამიტომ გმირებს სწამთ სიკეთის გამარჯვებისა,მის მიერ ბოროტის დამარცხებისა :


        ყველა ჭირი არ ეგების თუცა ლხინმან არ დასძლია ! ( 544)


             გმირებს სწამთ საუკუნოვანი ბრძოლის სასიკეთო დასასრულის,სიკეთის ბოროტებაზე ზეიმის. ეს რწმენა მოუწოდებს მათ დაუღალავ და მტკიცე ბრძოლისკენ სიცოცხლისათვის და ბედნიერებისათვის:


          რადგან შვება აქვს სოფელსა თვით რად ვინ შეუწუხდების! ( 600)


        ამ რწმენის, ამ მოწოდების გამართლებაა გმირთა გამარჯვება. მათ მძიმე განსაცდელთა და უზომო ძალისხმევის შემდეგ ნესტანი გამოიხსნეს ქაჯთა ტყვეობიდან. ეს მოვლენა, როგორც მარიამმა ებრაელთა გადასვლა წითელ ზღვაზე,შეაქო ფატმანმა საზეიმო, უფლისადმი მიმართულ საგალობელში :


            იტყვის: « ღმერთო,გემსახურო,განმინათდა რადგან ბნელი,
ვცან სიმოკლე ბოროტისა,კეთილია შენი გრძელი!» (1278)


          არაბული სამყაროდან გამოსული პოემის გმირების დუალისტური შეხედულება სიცოცხლეზე. ისინი დარწმუნებული არიან რომ ბრძოლის გარეშე არაა ბედნიერება :


          მარგალიტი არ ვის მოჰხვდეს უსასყიდლოდ, უვაჭრელად (1113)


          ამიტომ ისინი სიცოცხლის მთავარ პრინციპად მისთვის,ბედნიერებისთვის ბრძოლას აცხადებენ :


           სჯობს სიცოცხლისა გაძლება,მისთვის თავისა დადება (615)


          ტარიელის სიტყვებში ისმის სხვა, ძლიერ პესიმისტური, შესაძლოა შოპანჰაუერის სულისკვეთების ნოტაც :


         საწუთრო ნაცვლად გვატირებს, რაც ოდენ გაგვიცინია,
ძველი წესია სოფლისა, არ ახლად მოსასმინია ( 798)


         ტარიელის რწმენით სიცოცხლე არა მხოლოდ ტრაღიკული არამედ ვერაგიცაა,
იტყუებს მისადმი მინდობილ ადამიანს მატერიალური ხასიათის მომხიბლავი სატყუარით. იგი ამზადებს მოღალატურ დარტყმას და დიდ სატანჯველს :




          მიმნდობნი საწუთროსანი მისთა ნივთთაგან რჩებიან,
იშვებენ,მაგრა უმუხთლად ბოლოდ  ვერ მოურჩებიან (267)


           ამით ტარიელი ქედს იხრის იმ ბრძენთა წინაშე რომლებიც უარყოფენ ქვეყანას,წინააღმდეგობას უწევენ სიცოცხლეს :


         ვაქებ ჭკუასა ბრძენთასა, რომელნი ეურჩებიან ! (267)


           და ბოლოს ისიც რწმუნდება თავისი ტრაღიკული მდგომარეობის უიმედობაში და უარს ამბობს ქვეყანაზე, ადამიანებზე და ადამიანურ არსებობაზე. ავთანდილის სიტყვით იგი მტირალი ცხოვრობს და დაძრწის ნადირებს შორის:


           საწუთრო და სოფელს ყოფა კაცი უჩნსო ვით ნადირსა,
ოდენ ხელი მხეცთა თანა იარების მინდორს, ტირსა. (593)


         სხვა ბანაკის გმირები, რომელთაც სასიცოცხლო პრინციპად სიცოცხლისათვის ბრძოლა განაცხადეს,ეკამათებიან ტარიელს: მართალია სიცოცხლე ტრაღიკული,
მკაცრი,სასტიკი და შურისმაძიებელია,მაგრამ უიმედო არაა,ვინაიდან იმედის ღმერთი დიადი და გულუხვია :


         ნუ გეშის, ღმერთი უხვია, თუცა სოფელი ძვირია ( 801. პირველი სიტყვის ადგილას ავტორი ხმარობს სიტყვას « იმედის»,რაც როგორც ჩანს გამოწვეულია «ნუ გეშის» ერთ სიტყვად,თანამედროვე სიტყვად გააზრებით. ს.ჯ.)


           ამიტომ,ამბობენ ისინი,უარი კი არ უნდა ვთქვათ სიცოცხლეზე,
ქვეყანაზე, არამედ საჭიროა სულიერი წონასწორობისა და მოთმინების შენარჩუნება ბრძოლაში და ამ ბრძოლაში ქედუხრელად და მტკიცედ დგომა:


   ჭირსა შიგან გამაგრება ასრე უნდა ვით ქვითკირსა ! (757)


        ვინაიდან მამაკაცს ჭირში და უბედურებაში სიმტკიცე და მოთმინება ახასიათებს.


        წესი არის მამაცთაგან მოჭირვება, ჭირთა თმენა ( 680)


       ის რომ სიცოცხლე ტრაღიკულია, სასტიკია და ვერაგულად იძიებს შურს მატყუარა ბედნიერებისა და სიხარულის გამო ძველია,როგორც სამყარო,ცნობილია ქვეყნის დასაბამიდან :


        ესე წესია სოფლისა, არ ახლად მოსასმინია ( 798. ავტორთან: « ესე წესია სოფლისა, არ ახალია, ძველია», ს.ჯ.)


          ასეთია ქვეყნის წესრიგი, სიცოცხლის არსი. ამდენად ამაში არაფერია უმაგალითო,არნახული. არაა საჭირო ჩივილი სიცოცხლეზე, ბედზე :


             ნუ ემდურვი საწუთროსა, რა უქნია უარაკო ( 760)


           თუ ეს ასეა, მაშ თქვი, ეუბნება ავთანდილი ტარიელს,რითი უნდა ვუშველოთ უბედურებასა და ჭირ-ვარამს თუ არა სიმტკიცითა და მოუდუნებელი მოთმინებით?
ლულებ
             არ დავთმოთ,რა ვქმნათ,სევდასა,მითხარ რით მოუგვაროთა (615)


            მოთმინება უნდა გამოდიოდეს არა პასიურობიდან,არამედ სიბრძნის წყაროდან,სიცოცხლის აზრისა და ფაქტთა ძალის გაგებიდან :


            დათმობა ჰგვანდეს სიბრძნისა წყაროსა ( 615)


         ამიტომ ჭირმა ადამიანი არ უნდა დაასუსტოს. კაცი თამამად უნდა სძლევდეს ცხოვრებისეულ გასაჭირს, შეუდრეკლად იბრძოლოს ისე როგორც ეს ეკადრება მამაცს :


        ხამს თუ კაცი არ შეუდრკეს, ჭირს მიუხდეს მამაცურად ( 105)
წესი არის მამაცთაგან მოჭირვება,ჭირთა თმენა (680)


          და რა არის მამაცობა თუ არა სიმტკიცე გაჭირვებაში? როგორ შეიძლება ეჭვის შეტანა ამაში ან კამათი მასზე?


                ნეტარ მამაცი სხვა რაა, არ გაძლოს, რაცა ჭირია.
ჭირსა გადრეკა რად უნდა, რა სასაუბრო პირია ! ( 810)


         და ბოლოს, თუ ჩვენ გვინდა უფლისაგან ბედნიერებისა და სიხარულის მიღება ზევიდან გამოგზავნილ უბედურებაში სიმტკიცის გამოვლენაა საჭირო:


 თუ ლხინი გვინდა ღვთისაგან ჭირნიცა შევიწყნაროთა ( 615)


     ამდენად ამაოა ცრემლი და სინანული. « მიკვირს,ამბობს ავთანდილი,ცრემლი ბრძენისა» :


        კვლა იტყვის: « მიკვირს ნაღველი კაცისა ჭკუიანისა,
რა მჭმუნვარებდეს, რას არგებს ნაკადი ცრემლთა ბანისა?»
          
          უსარგებლოა ცოდნა თუ არ მისდევ ბრძენთა შეგონებებს. უსარგებლოა განძი თუ იგი უქმად დევს,არ სარგებლობ იმით :


      არას გარგებს სწავლულება თუ არა იქმ ბრძენთა თქმულსა,
არ იხმარებ,რას ხელსა ხდი საუნჯესა დაფარულსა? ( 782)


          თუ ბრძენი ხარ,ყოვლნი ბრძენნი აპირებენ ამა პირსა,
ხამს მამაცი მამაცური,სჯობს რაზომცა ნელად ტირსა,
ჭირსა შიგან გამაგრება ასრე უნდა, ვით ქვითკირსა,
თავისისა ცნობისაგან ჩავარდების კაცი ჭირსა. ( 757)


           ისინი ამბობენ: უკეთესია როდესაც მამაკაცი თავის უბედურებებზე ლაპარაკობს წყნარად და მშვიდად. ტირილისას ავლენს კლდის სიმტკიცეს,ვინაიდან თავისი ცოდნისგან ვარდება უბედურებაში ადამიანი. შემდეგ ისინი ეუბნებიან ტარიელს : განა არ იცი რომ ბედნიერება არ მოიპოვება შრომისა და ძალისხმევის გარეშე?


          მარგალიტი არვის მოხვდეს უსასყიდლოდ,უვაჭრელად ( 113)
არ იცი რომ ვარდი უეკლოდ არ არსებობს?


           ვარდი უეკლოდ არავის მოუკრებიან ( 758)


                 ვარდს ჰკითხეს : ვინ შეგქმნა ასეთი მშვენიერი სახითა და სხეულით,
მაგრამ რათა ხარ შეიარაღებული ეკლებით და რადაა ასე ძნელი შენი პოვნა?


       ვარდსა ჰკითხეს : « ეგზომ ტურფა რამა შეგქმნა ტანად,პირად?
მიკვირს, რად ხარ ეკლიანი, პოვნა შენი რად არს ჭირად? ( 759)


               ტკბილს სიმწარით მოიპოვებ,პასუხობს იგი,ვინაიდან რამდენადაც ძვირია იგი,უკეთესია :


        მან თქვა:ტკბილსა მწარით ჰპოვებ,სჯობს იქნების რაცა ძვირად


               « ვინაიდან,როდესაც მშვენიერება იაფდება,ხდება ჩვეულებრივი და საყოველთაო საკუთრება,იგი კარგავს თავის ფასს, თავის ღირსებას !»


                ოდეს ტურფა გაიეფდეს,აღარა ღირს არცა ჩირად


          რადგან ვარდი ამას იტყვის უსულო და უასაკო,
მაშა ლხინსა ვინ მოიმკის,პირველ ჭირთა უმუშაკო? (760)


                             2.


          თუმც სიცოცხლისა და ბედნიერებისთვის ბრძოლის პრინციპის განმაცხადე-
ბელმა არაბული სამყაროს გმირებმა სიცოცხლის ტრაღიზმისაგან თავი უფლის რწმენით,ბოროტ საწყისზე სიკეთის გამარჯვების რწმენით დაიცვეს და ამით განსაზღვრეს ადამიანის დამოკიდებულება უფლისადმი და უფლისა ადამიანისადმი, ისინი არ დაკმაყოფილდნენ ამით და უფრო შორს წავიდნენ. ეს მათი მხრივ სავსებით ლოღიკური იყო. მართლაც, წმინდა წერილის თქმით,თმის ერთი ბეწვი არ დავარდება ადამიანის თავიდან უფლის ნების გარეშე,განა ადამიანის მთელი ცხოვრება,მისი ბედი,ზღვარი მის სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის,მეტი არაა თმის ერთ ბეწვზე? აქედან მხოლოდ ერთი  ნაბიჯი იყო დარჩენილი ფატალიზმამდე და მათ ეს ნაბიჯიც გადადგეს. ასეთი დასკვნის გამოტანის შემდეგ მოსალოდნელი იყო რომ ისინი,ეგვიპტური ტყვეობიდან გამომავალ ებრაელთა მსგავსად პასიურ მოლოდინში დარჩებოდნენ,მაგრამ ეს არ მომხდარა: ამის მაგივრად მათ ცხოვრების მთავარ პრინციპად ბრძოლა გამოაცხადეს და,უფლის რწმენით, საკუთარ ძალებზე დაყრდნობითა და გამარჯვების იმედით დაიძრნენ ბედის უკუღმართობათა შესახვედრად.
             ამასთან: სიცოცხლისათვის ბრძოლის პრინციპმა, რომელიც ითხოვდა მთელი სულიერი და ფიზიკური ძალების დაძაბვას,გააჩინა ადამიანის სულისა და სხეულის ყოველმხრივ ჰარმონიული განვითარების აუცილებლობის შეგნება,ხოლო წინასწარ განზრახულობის რწმენამ აღაფრთოვანა ისინი ყველაზე ქედუხრელ გმირობებზე. ეს ჩანს ავთანდილის შემდეგი სიტყვებიდან :


              უგანგებოდ ვერას მიზმენ,შეცამებნეს ხმელთა სპანი,
განგებაა,არ დავრჩები,ლახვარნია ჩემთვის მზანი,
ვერ მიხსნიან ვერ ციხენი, ვერ მოყვასნი, ვერცა ყმანი.
ვინცა იცის ესე ასრე, ჩემებრვეა გულოვანი. (906)


    ამდენად ორივე დებულებაზე: სიცოცხლისათვის ბრძოლის პრინციპი და ადამიანის უფლისადმი და უფლის ადამიანისადმი სრულებით გარკვეული დამოკიდებულებები პოემის გმირებისათვის იქცა ბრძოლისა და სასიცოცხლო ბრძოლაში გამარჯვების მძლავრ იარაღად. ასეთია «ვეფხისტყაოსნის» გმირთა მსოფლმხედველობა,
მაგრამ იგი არ იქნება სრული თუ არ დავამატებთ შეხედულებას თვით სიცოცხლის არსებაზე, რომელიც შესანიშნავი სიმბოური ფორმით გადმოსცა არაბული სამყაროს უპირველესმა წარმომადგენელმა, მეფემ, ფილოსოფოსმა და პოეტმა როსტევანმა. მეფე როსტევანი ფიქრობს, რომ სიცოცხლის გამოვლინება ცალკეულ ინდივიდუუმებში მსგავსია გაშლილ ვარდში უმაღლესი მშვენიერების გამოვლენისა და ეს მშვენიერება-სიცოცხლე თაობათა ცვლისა და სიკვდილის მეშვეობით მუდმივი განახლებისას რჩება მუდამ ახალგაზრდა. სიცოცხლის ეს მუდმივი,უცვლელი კანონი როსტევანმა გამოხატა სიმბოლურობით შესანიშნავ ლექსში:


            რა ვარდმან მისი ყვავილი გაახმოს, დაამჭკნაროსა,
იგი წავა და სხვა მოვა ტურფასა საბაღნაროსა.


         როსტევანი სამყაროს ადარებს მშვენიერ ბაღს, სადაც უმაღლესი სილამაზის, სიცოცხლის მატარებელი ინდივიდები ჩნდებიან ქვეყანაზე, ვარდის მსგავსად, განასრულებენ განვითარების თავის ციკლს და იწყება დაქვეითება, ხმობა. ისინი ადგილს სხვას უთმობენ. ასე ხორციელდება ბუნებაში თაობათა ცვლა და სიცოცხლის სიკვდილით განახლება. ასეთია მეფე როსტევანის შეხედულება სიცოცხლის არსზე. მისი ლოღიკური შედეგია რწმენა არა მხოლოდ სიკვდილის გარდაუვალობაში, არამედ მის აუცილებლობაში სიცოცხლისათვის. ეს გარემოება ბრძენთ აძლევს სიკვდილის უშიშრად დახვედრის საშუალებას. ასე იქცევა თვით როსტევანი, რომელმაც სახელმწიფო საბჭოზე თავის მინისრებს განუცხადა ტახტის ქალიშვილისთვის გადაცემის სურვილი...(დასარული იქნება).