მიხეილ მჭედლიშვილი: 1937 წლის ბარბაროსული ხოცვა-ჟლეტა და ქართველთა ზღვა სისხლი ამ კაცთაკვლაში

მეორე ნაწილი
ბატონი ალექსანდრე განაგრძობს: „სტალინმა ამ შემთხვევაში მხოლოდ კავკასიელებს და ყირიმელ თათრებს მოუწყო გენოციდი გერმანელებთან მიმხრობის მოტივით, თვარა იგივე საქმის ჩამდენ რუსებს როდი აკადრა ეს სასჯელი. არადა, იგივე არ გააკეთა ათასობით რუსმა? განა ვლასოვი და სხვა გენერლები თავიანთი არმიებით არ გადავიდნენ გერმანელთა მხარეზე და იქიდან არ ხელმძღვანელობდნენ „რუსეთის განმათავისუფლებელ არმიას?“ და განა მთელ რუსეთს აგებინეს ამისათვის პასუხი?“ (იქვე, გვ. 258).

სტალინმა მსგავსი გენოციდი მოუწყო საკუთარ სამშობლოს – საქართველოს, რაც მისი ღრძო ბუნების კიდევ ერთი გამოვლინება იყო. ცნობილია, რომ კაცობრიობის ისტორიაში, დასაბამიდან დღემდე, არცერთ კაცთამჟლეტ ტირანს არ დაუსჯია თავისი მეომარი ტყვედჩავარდნის გამო, რადგან ყველა მათგანს კარგად ესმოდა, რომ ტყვეობაში მოხვედრა თვით ომის კანონითაა განპირობებული – სადაც არის ომი, გინდა არ გინდა, არის ტყვეც. სტალინმა კი გერმანელთა ხელში ტყვედჩავარდნა სამშობლოს ღალატად გამოაცხადა. მან საბჭოთა ჯარისკაცს მიზნად დაუსახა – ტყვედჩავარდნის შემთხვევაში უკანასკნელი ტყვია შუბლში დაეხალა. ჰოდა, იმ მოტივით, რომ ქართველ მეომართა შორის ეს არავინ გააკეთა, სტალინმა ყველა ისინი შუა აზიის უდაბნოში გადაასახლა. 1951 წლის 25 დეკემბრის ერთ ღამეს ლოგინებიდან წამოყარეს ტყვედნამყოფი მეომრები ცოლითა და ბავშვებით, ჩასხეს ვაგონებში და რამოდენიმე ათასი კაცი ყაზახეთისა და შუა აზიის გადახრუკულ უდაბნოში გადაასახლეს“ (იხ. ფ. ლომაშვილი, საქართველოს ისტორია, გვ. 175).

ეს იყო გაუგონარი ჯალათობა და ამასთან ქართველი ერის მიმართ აშკარად გამოკვეთილი მტრობა, რადგან ეს ვანდალიზმი სტალინმა, სხვა რესპუბლიკებიდან გამორჩევით, მარტო ქართველ ხალხს დააწია. მეორე და მთავარი აი რა არის – მამამ რომ ფრონტზე ტყვედჩაარდნის დროს უკანასკნელი ტყვიით თავი არ მოიკლა, აქ ცოლი და შვილი რა შუაში იყვნენ?!

იმ თვალსაზრისით, რომ ეგებ გონზე მოვიდნენ სტალინის ფანატიკოსი მკითხველები, თავს ნებას მივცემ, ამ ტრაგიკულ ფაქტთან დაკავშირებით მკითხველს მოვუთხრო თუნდაც ერთ ასეთ გულშემძვრელ ეპიზოდზე: ჩვენი ოჯახის მეზობლად, სოფელ ანაგაში ცხოვრობდნენ გოშნიაშვილების დიდი სანათესაო. ამ ოჯახის შვილი – ალექსი გოშნიაშვილი გახლდათ ტექსელის ცნობილი აჯანყების მონაწილე. მაგრამ იმის გამო, რომ მანამდე ტყვედ რატომ ჩაუვარდი გერმანელებსო, არც ის დაინდეს ჩეკისტებმა და ისიც გადაასახლეს შუა აზიის უდაბნოში თავისი ოჯახით – 3-წლის გოგონას ჩათვლით. ნათესავები შეეხვეწნენ ჩეკისტებს – თუ შეიძლება, ეს ბავშვი [182] დაგვიტოვეთ, ჩვენ გავზრდითო. არაო, უთხრეს – ნაბრძანები გვაქვს, მთელი ოჯახი უნდა გადასახლდესო. გზაზე ბავშვს ტირილი დაუწყია, კუკლა დამავიწყდაო. ჩეკისტებმა გულმოწყალება გამოიჩინეს, უკან შემოაბრუნეს მანქანა, დედამ კუკლა გამოუტანა, დააწყნარეს ბავშვი და გაუყვნენ გზას.

1955 წელს, როცა ამნისტია გამოცხადდა, ეს ოჯახიც დაბრუნდა უკან იმ გოგონას გარეშე და აი, რა გვიამბეს: კონტინენტური ჰავის პირობებში, სადაც დღე გაუსაძლისი სიცხეა და ღამე კი ძლიერი სიცივე, ღია ცის ქვეშ დაგვყარეს ალყაშემორტყმულებიო. მიწაზე მწოლიარე ბავშვი გაგვიცივდა, ანთება დაემართა, უწამლობის გამო დაგვეღუპა და იქვე, უდაბნოში დავმარხეთო.

აი, ვის ეთაყვანებიან კვლავაც ზოგ-ზოგი ფანატიკოსები, და ჩვენდა სამარცვინოდ, აი, ვისი სახელობის პოლიტიკური ორგანიზაცია აქვთ შექმნილი ტვინნაღრძობ ქართველებს.

სტალინმა კი იძია შური სამშობლოში დაბრუნებულ ტყვეებზე და მათ ოჯახებზე, მაგრამ უფრო მეტად ბოღმავდა იმ ტყვეთა მიმართ შურისძიება, ვინც არ ისურვა ჯალათური რეჟიმის ქვეყანაში დაბრუნება და უცხოეთში – ინგლისში, საფრანგეთში დარჩა. ქართველ ტყვეთა გადმობირების მიზნით, დასავლეთ ევროპაში გაიგზავნენ ცნობილი ორატორები – პეტრე შარია, სერგო ქავთარაძე და სხვები. მათი შეხვედრა ტყვეებთან მოეწყო ხელებგაწვდილი მშობლებისა და ცოლ-შვილის ამსახველი პორტრეტებითა და ლოზუნგებით მორთულ სპეციალურად შერჩეულ კინო-თეატრების დარბაზებში. გაქნილი ორატორები გულისამაჩუყებელი სიტყვებით, ცრემლების ფრქვევით არწმუნებდნენ მათ, რომ არათუ პასუხს მოთხოვდნენ ტყვედჩავარდნის გამო, არამედ „მშობლიური საბჭოთა მთავრობა“ გულში ჩაიხუტებდა ჰიტლერის საკონცენტრაციო ბანაკებში ნაწამებ ტყვეებს. სამწუხაროდ, დაგებულ ანკესს ბევრი წამოეგო. შემოვიდნენ თუ არა საბჭოთა კავშირის საზღვრებში, „მშობლიურმა სტალინმა“ ისინი ციმბირში გაამგზავრა.

ჯერი მიდგა ახლა პოლიტიკურ ემიგრანტებზე. სტალინმა ახლა მათი დასჯა გადაწყვიტა საბჭოთა რეჟიმის ზურგშექცევისათვის. მათ გადმოსაბირებლად კვლავ გაიგზავნენ სერგო ქავთარაძე, შალვა ნუცუბიძე და სხვები. მართალია, ქავთარაძემ ვერ დაიყოლია ნოე ჟორდანია საბჭოთა საქართველოში დაბრუნებაზე, ხოლო გრიგოლ რობაქიძემ ახლოსაც არ გაიკარა შალვა ნუცუბიძე (ეს მისი პირადი ნაამბობია), მაგრამ ზოგის მოტყუება მაინც შეძლეს. მშობლიურ მიწას დანატრებულებს, სტალინმა ციმბირში ამოხადა სული.

სტალინი მაინც ვერ გაძღა ქართველთა სისხლით. იმავე წელს, როცა მან ქართველ ტყვეთა ოჯახები შუა აზიაში გადაასახლა, ქართველი ინტელიგენციისა და პოლიტიკურ მოღვაწეთა გასაჟლეტად „მეგრელთა საქმე“ შეთითხნა. მეგრულ ელიტას ბრალი დასდო – თქვენ გინდოდათ საბჭოთა კავშირიდან საქართველოს ჩამოცილება და მისი თურქეთთან შეერთებაო. ამ ცრუ ბრალდებით უამრავი ხალხი ციხეში ჩაყარა. დაიწყო [183] მათი ბარბაროსული წამება „გამოსატეხად“. ეს ის დრო იყო, როცა სტალინი ბერიას ახლოს აღარ იკარებდა. როგორც სჩანს, მისი სურვილი იყო, წამებით გატანჯულ პატიმარ მეგრელობას ბრალდება დაედასტურებინა და თანაც თაოსნად ბერია დაესახელებინათ. მაგრამ მოწაფემ აჯობა მასწავლებელს და 1953 წლის 5-მარტს სტალინი საეჭვო ვითარებაში გარდაიცვალა.

ასე გასრულდა სიცოცხლე კაცობრიობის ისტორიაში ყველაზე დიდი ტირანისა. უნდა ითქვას, რომ სტალინს, მსოფლიო ისტორიაში ცნობილ ტირანთა შორის არ ჰყავდა პროტოტიპი არა მარტო იმ მხრივ, რომ ადამიანთა ჟლეტაში ყველა ტირანს გადააჭარბა, არამედ იმ მხრივაც, რომ იგი სრულიად განსხვავდებოდა სხვათაგან საკუთარი სამშობლოსადმი დამოკიდებულების საკითხშიც.

მაგალითად, ნებისმიერი ტირანი – გნებავთ ჩინგის ყაენი, თემურ ლენგი, ივანე მრისხანე და თვით მისი თანამედროვე ჰიტლერი, მართალია (ისევე, როგორც სტალინი), სხვის ქვეყნებს ებრძოდნენ, იპყრობდნენ, ხალხს ხოცავდნენ, მაგრამ საკუთარ ქვეყანასა და ხალხს როდი მტრობდნენ! სტალინი კი, როგორც ულმობელი ჯალათი, პირველ რიგში, თავის მრავალტანჯულ სამშობლოს – საქართველოს დაუპირისპირდა და ყველაფერი გააკეთა არა მარტო მის დასანაწევრებლად, არამედ თვით ქართული, ეროვნული სახელმწიფოს მოსასპობად და ქართული გენის აღმოსაფხვრელადაც-კი. ამიტომ ქართველი ხალხისაგან მას მხოლოდ წყევლა-კრულვა ეკუთვნის და არა ფეხზე ადგომით სამადლობელი სადღეგრძელო, იმ აბსურდული მოტივით, რომ „სამამულო ომი“ მოიგოო. აქვე ვიტყვით, რომ ის ომი არათუ საქართველოსათვის, თვით რუსეთისათვისაც კი არ იყო სამამულო ომი, რადგან ორივე – გერმანიაც და რუსეთიც იყვნენ კოლონიურ-იმპერიული სახელმწიფოები და იბრძოდნენ არა მხოლოდ თავიანთი იმპერიების შესანარჩუნებლად, არამედ მთელს მსოფლიოზე გასაბატონებლადაც. ასე რომ, 300 000 ქართველი სულ ტყუილუბრალოდ შეეწირა რუსეთ-გერმანიის ომს. ცხადია, არც იმას ჰქონდა მნიშვნელობა, თუ ომის დასრულებისას კვლავ რუსეთი უბატონებდა საქართველოს, თუ მას გერმანია შეენაცვლებოდა. უფრო მეტიც, თუ საქართველო სხვათა მონობას ვერ ასცდებოდა, სჯობდა მისი ბატონი ცივილიზებული გერმანია ყოფილიყო, ვიდრე ავკარგის დაუფასებელი სკვითი. ასე რომ, საქართველო მეორე მსოფლიო ომში აღმოჩნდა იმ ქათმის როლში, ძროხას რომ წააკლეს.

მაგრამ აი, მოკვდა ეს ქართველთმოძულე ტირანი და თითქოს ერთგვარი შვება უნდა ეგრძნო ჩვენს ქვეყანას, მაგრამ, ჩვენდა სამწუხაროდ, გარდაცვალებიდან სამი წლის შემდეგ, 1956 წელს, მკვდარი სტალინი კვლავ მოევლინა საიქიოდან ჩვენს ქვეყანას „მაოხარი გზირის“ როლში, რასაც უამრავი ახალგაზრდა შეეწირა. ამას ბიძგი მისცა ანტიქართულად განწყობილმა კრემლის ახალმა დიქტატორმა – ხრუშჩოვმა და მის გარშემო შემოკრებილმა რუსი შოვინისტების ბანდამ სტალინის ცალმხრივი კრიტიკით. [184] მართალია, თავად ის ფაქტი, რომ სტალინი იყო ულმობელი ტირანი, რომელმაც მილიონობით უდანაშაულო ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა, რა თქმა უნდა, სწორი კრიტიკა იყო სტალინის პიროვნებისა, მაგრამ ყველა ბოროტების წაქცევა მხოლოდ მასზე და ნომერ პირველი ტირანის – ლენინის გამოყვანა კი უცოდველი კრავის როლში, რომელმაც დასაბამი მისცა გაუგონარ კაცთაკვლას, იყო რუსული შოვინიზმის აშკარა გამოხატულება.

რუსის შოვინისტებმა სტალინს სულ მალე ბერიაც მიაყოლეს, რითაც ბოლო მოეღო იმპერიის სათავეში არარუსთა პარპაშს. ახლა ორიოდე სიტყვა ჯერ იმ მიზეზებზე, კერძოდ, რამაც სტალინისა და ბერიას ტრაგიკული დასასრული გამოიწვია, ხოლო შემდეგ იმის განსაზღვრა, თუ რუსულ სარბიელზე მოღვაწე სამეულთაგან, ქართული გვარ-სახელების გარდა, რამდენად ჰქონდათ შემორჩენილი ეროვნული სული.

უპირველესად, უნდა ითქვას, რომ „გენიოსმა“ სტალინმა უდიდესი შეცდომა დაუშვა, როცა იგი ბერიას დაუპირისპირდა. რუსულ გარემოცვაში ეს ორი მაღალჩინოსანი ერთიმეორის დასაყრდენს წარმოადგენდნენ, ერთიმეორეს ამაგრებდნენ. იმის მიუხედავად, რომ სტალინი თავისი სულით იყო რუსზე უფრო რუსი და უმძლავრესი რუსული იმპერიის შექმნაში უდიდესი წვლილი მიუძღოდა, რუსული შოვინისტური ბუნება მაინც ვერ იტანდა გენეალოგიით არარუსის ყოფნას იმპერიის სათავეში. მაგრამ მას ვერაფერს აკლებდნენ მანამ, ვიდრე დასაყრდენად ჰყავდა მსოფლიო დონის ისეთი მზვერავი-ჩეკისტი, როგორიც გახლდათ ბერია.

სტალინის ერთ-ერთი დიდი ნაკლი ის იყო, რომ იგი ვერ იტანდა, როცა მის გვერდით სხვა ჩინოსანიც აღზევდებოდა. მწერალს მარტო სტალინის დიდებაზე უნდა ეწერა, მუსიკოსს მხოლოდ სტალინზე უნდა ეწერა ნოტები, მომღერალს მასზე უნდა ემღერა, საზოგადოებას მხოლოდ სტალინის ქებადიდებაზე უნდა ეყვირა და ტაშისცემით ხელის გულები მხოლოდ მისთვის უნდა გადაეტყავებინა. ხოლო, თუ ხალხში მის გარდა სხვისი ავტორიტეტიც ამაღლდებოდა და ზომას ასცდებოდა, მას დაუყოვნებლივ იცილებდა თავიდან.

ასე გაასაღა სტალინმა ბულგარეთის კომუნისტური პარტიის გენერალური მდივანი გიორგი დიმიტროვი, უფრო ადრე – ძალზე გათამამებული ორჯონიკიძე და სხვები და სხვები… ახლა კი, მთელს იმპერიაში ძალზედ გაიზარდა ბერიას სახელი. იგი თითქმის მეორე კაცად იქცა კრემლის იერარქიაში, რამაც განსაზღვრა ბერიას ბედიც. მაგრამ აქ უკვე დამარცხდა ბებერი ლომი. ბერია იძულებული გახდა საკუთარი ტყავის გადასარჩენად რუსულ გარემოცვას დაკავშირებოდა. ასე, ერთობლივი ძალისხმევით გაიწირა სტალინი.

ახლა ჯერი მიდგა ბერიაზე. სტალინის სიკვდილის შემდეგ ბერია, ფაქტობრივად, პირველ კაცად იქცა იმპერიაში. თანამდებობრივად უფრო მაღლამდგომი მალენკოვი და მოლოტოვი მხოლოდ ფორმალურად პირველობდნენ. სინამდვილეში ისინი ბერიას ნების შემსრულებელ მარიონეტებად იქცნენ. [185]

აი, ამ პირობებში ბერიამ ირწმუნა საკუთარი უძლეველობა, რამაც მისი მარცხიც განაპირობა. მან არარაობად ჩათვალა ცეკაში უფუნქციოდ მიგდებული, ნაცარქექიად მიჩნეული ხრუშჩოვი. აქ გამართლდა ლექსად თქმული ცნობილი ქართული ანდაზა: „ნუ იამაყებ თუნდ იყო ცხრათავა ბაყბაყ მდევია, ნუ იტყვი ის რას დამაკლებს, მე ვარო მძლეთა-მძლევია…“ ამგვარად, ბლაყვმა ხრუშჩოვმა აჯობა მსოფლიო დონის ჩეკისტს და სიცოცხლეს გამოასალმა. ასე დასრულდა ეგრეთწოდებულ ქართველთა კარიერა კრემლში.

ახლა მე მინდა იმ კურიოზულ ფაქტზეც მოვახსენო მკითხველს, რომელიც სუფევდა იმ დროს ქართველ ხალხში კრემლის სათავეში მოქცეული ამ სამეულის: სტალინ-ორჯონიკიძე-ბერიას მმართველობასთან დაკავშირებით. სტალინი – ჩვენი, ორჯონიკიძე – ჩვენი, ბერია – ჩვენი! ეს ფაქტი ისეთ ეიფორიას იწვევდა ღრმა ძილში მყოფ ქართველობაში, რომ ზოგ-ზოგნი თვით რუსერთის იმპერიასაც-კი ლამისაა ქართულ იმპერიად მიიჩნევდნენ.

არადა, საქართველო ყველაზე უფრო მაშინ და ყველაზე უფრო მეტად სწორედ მათგან იწიხლებოდა; ისინი რუსზე უფრო მეტად რუსობდნენ ერთის მხრივ, თავიანთი ანტიეროვნული ბუნებიდან გამომდინარე, ხოლო მეორე მხრივ, რუსთა გულის მოსაგებად. დიახ, საქართველოს უწინარესად მათ (სტალინმა და ორჯონიკიძემ) მოუსპეს ეროვნული სახელმწიფოებრიობა რუსულ იმპერიაში შეთრევით; მათ (სტალინმა და ორჯონიკიძემ) გააჩუქეს ქართული ეროვნული მიწა-წყალი, და ბოლოს, მათ წააცალეს საქართველოს თავი უმაღლესი ქართული გენის მოსპობით… აქედან გამომდინარე, ისმის კითხვა: ასეთ ქართველებს ეთქმით-კი ქართველობა? ასეთი ქართველებით შეიძლება ერი ამაყობდეს?! როგორ არაო, გვამუნათებენ ეფემერული ილუზიებით მოწამლული სტალინელი ფანატიკოსები: პაწაწინა საქართველოსათვის როგორ არაა საამაყო ამ ვეებერთელა რუსულ იმპერიას 30-წელი ქართველები (უპირველესად ქართველი სტალინი) რომ მბრძანებლობდნენო?! მერე ჩვენ რა!

იმის სამაგიეროდ, რომ ამ მანქურთებს იქ, იმ იმპერიაში მაღალი სამეთაურო პოსტები მიეღოთ, საქართველო ქრთამად მიართვეს რუსეთს და თანაც მათთვის ერთგულების დასამტკიცებლად, უპირველესად ჩვენ, ქართველებს და ქართულ ეროვნულ სახელმწიფოს დაუპირისპირდნენ – დაგვამხეს, დაგვჩეხეს, გაგვანადგურეს და სწორედ კრემლში, ქართველთა ბატონობის ჟამს, ანუ იმ 30-წლის მანძილზე, საქართველოს თავზე ქართველთა სისხლის კალო ლეწეს. განა შეიძლება ასეთი შვილებით საქართველო ამაყობდეს მარტო იმ მოტივით, რომ მან ნომერ პირველი ჯალათის, კერძოდ – ლენინის პარალელურად, ნომერ მეორე ჯალათი – სტალინი მოუვლინა კაცობრიობას?!

საქართველო უნდა ამაყობდეს შოთა რუსთაველით, დავით აღმაშენებლით და სხვა უამრავი სახელოვანი მწერლებითა და პოლიტიკური მოღვაწეებით და არა გაურკვეველი ვინაობის სტალინით, [186] რომელიც უპირველესად თავს დაატყდა მრავალტანჯულ საქართველოს. ამგვარად, იმ ბოროტების მიხედვით, რაც სტალინმა და ორჯონიკიძემ ჩაიდინეს ქართველი ერის მიმართ, მკრეხელობა იქნებოდა მათი ქართველებად მოხსენიება. ეგებ მეც მკრეხელობად ჩამითვალონ, მაგრამ, ოდნავ უფრო სხვა აზრის გახლავართ ბერიაზე, მიუხედავად იმისა რომ, როგორც სტალინის დავალებით, ასევე პირადი ინიციატივითაც უდიდესი ცოდვები ადევს მას კისერზე ქართველი ინტელიგენციისა და პოლიტიკური მოღვაწეების მიმართ, მაინც იგი, ჩემი აზრით, არ იყო მთლად გარეცხილი ეროვნული გრძნობისაგან, როგორც ეს ითქმის სტალინისა და ორჯონიკიძის მიმართ. ამის მაგალითად შეიძლება დავასახელოთ შემდეგი ფაქტები:

1. საინგილოს უკან დაბრუნების მცდელობა. 1954 წელს მე პირადად გახლდით საინგილოს სხვადასხვა მხარეში. აი, რა გადმომცეს ინგილოქართველებმა: მათი თქმით, 1936-წელს ბერია საინგილოში ჩასულა და ქართველი მოსახლეობისათვის საქართველოს მთავრობის სახელზე განცხადებები დაუწერინებია – საინგილოს კვლავ საქართველოსთან შეერთების მოთხოვნით. საკითხი თითქმის უკვე გადაწყვეტილი იყო, რომ აზერბაიჯანის ცეკას მდივანი ბაგიროვი სტალინთან გაქცეულა და უთქვამს მისთვის – ბერია საინგილოს გვართმევსო. სტალინმა, ბუნებრივია, ამ შემთხვევაშიც არ უღალატა თავის ანტიქართულ პოზიციას, რის შედეგადაც ეს დიდებული წამოწყება ჩაიშალა.

ამასთან, სტალინის ამ პოზიციით ისიც დამტკიცდა, სტალინის თაყვანისმცემელი ფანატიკოსების მიერ შეთითხნილი ანეკდოტის საწინააღმდეგოდ, რომ 1921 წელს საქართველოსთან საინგილოს ჩამოგლეჯის ინიციატორი იყო სტალინი, ხოლო ორჯონიკიძე მისი აქტიური მხარდამჭერი და შესრულებელი. არადა, თუკი სტალინი 1921 წელს მართლა წინააღმდეგი იყო საინგილოს გაცემისა, ახლა რატომ არ დაუჭირა მხარი ბერიას საინგილოს უკან დასაბრუნებლად?

2. ბერიას ეროვნულ საქმედ ეთვლება, აგრეთვე, აფხაზეთში ქართული ოჯახების ჩასახლება და ამ უძველეს ქართულ მიწაზე ქართული ეთნოსის აღზევება. და კიდევ ერთი მაგალითი: სტალინისა და ორჯონიკიძის გულუხვობით იმედმოცემული სომხეთის ცეკას მდივანი ხანჯიანი თბილისში ბერიას ეწვია თავის კაბინეტში იმ მოტივით, რომ ჯავახეთში სომხური მოსახლეობა ქართველებისას სჭარბობსო, მოითხოვა ამ მიწაწყლის სომხეთისათვის გადაცემა. ბერიამ არც აცია, არც აცხელა, მას იქვე, კაბინეტში ტყვია დაახალა და სული გააფრთხობინა.

როგორც ზემოთ ითქვა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ, კრემლში ბერია აშკარად პირველობდა. პოლიტბიუროს სხდომები ძირითადად მისი თაოსნობით იწვეოდა და მთელი რიგი კარდინალური საკითხების დამყენებელიც და გადამწყვეტიც ბერია იყო. კერძოდ, მან დააყენა საკითხი მთავრობის როლის ამაღლებისა და მისდამი პარტიის ცეკას დაქვემდებარების შესახებ, როგორც ეს იყო ლენინის დროს. [187]

ასევე, მან დააყენა საკითხი – მოკავშირე რესპუბლიკებისათვის მეტი თვითმმართველობის მინიჭებისა და თითოეულ მათგანში მართვა-გამგეობისა და საქმის წარმოება საკუთარ, ეროვნულ ენაზე. აქედან გამომდინარე, დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ მისი სიცოცხლის შემთხვევაში აუცილებლად დაუბრუნებდა იგი საქართველოს 1921 წელს წართმეულ ტერიტორიებს. ასეა თუ ისე, იმ ეტაპზე ბერიას დამხობა ჩვენი ქვეყნისათვის სრულებითაც არ იყო სასიხარულო.

ახლა, მე მინდა ისევ სტალინის თემას დავუბრუნდე და მკითხველს შევთავაზო შედარებით უჩინარი პოეტის – გაბრიელ ჯაბუშანურის შესანიშნავი პოეტური ქმნილება –„ინვექტივა-მონუმენტი“, რომელიც სტალინის დეტალურ დახასიათებას შეეხება.

გაბრიელ ჯაბუშანური
“ინვექტივა-მონუმენტი”

I
სამყაროს რისხვა შენთვის ახია
და რისხვაც გითხარ მე, სიტყვის ლოთმა,
რამდენი ღერი თმისა გასხია,
იმდენი კაცის გამძიმებს ცოდვა.
წყეულო თავზე რამდენი თმა გაქვს,
იმდენი დედის გიღვრია ცრემლი,
შენი ქოჩორი ჩამოგავს ჯაგარს, –
შუბლს დასწოლია ვითარცა გველი.
შეკრული შუბლი შავი ხევია,
წარბნი გველნია, სავსე შხამითა,
ისინი არც კი შეირხევიან
გინდ გადაბრუნდეს ეს დედამიწა.
მილიონები მაგ შუბლს ჰმონებენ,
ხალხი მის რისხვას ვეღარ იცილებს,
ეგ ნაოჭები მე მაგონებენ:
წვრილად დახლართულ გველის ნაწილებს.
შუბლის ნაოჭნი გველის წიწილებს
ჰგვანან, – მათ წარბი – გველი ეთავსა
და მჯერა: – მალე ყველა იწივლებს:
ადამის ძეთა ამოწყვეტასა…
2
ჩაღრმავებული შენი თვალები
ვულკანებია ჯოჯოხეთისა,
უცხოა მათთვის რამ შებრალება,
უცხოა მათთვის ცრემლის წვეთიცა…
მშვიდად უმზერენ ხალხთა წამებას
თვალები შენი, – ჩვეულნი გარყვნას,
მათ შეუძლიათ შეუწყნარებლად
ასე უმზირონ სამყაროს წარღვნას.
მაგ თვალებს ძალუძს რომ გადიტანონ
სოდომის ჭვრეტა განუწყვეტელი;
ეგ მზერა მოჰგავს ასპიტ პიტალოს,
მისთვის უცხოა აზრი კეთილი.
თვალში გველები
შუბლზე გველები,
წარბნიც გველები – გველებს ეთვისა
შენი ყურები არის ხვრელები
იმ დამეხილი ჯოჯოხეთისა.
შენი ყურები სატანის მოდგმის, –
არის ხვრელები ლუციფერისა,
რომელთაც ძალუძთ შენივე ხოტბის
მშვიდად მოსმენა, – სხვა არაფერი.
ხოლო ტუჩები, შხამით ნაცვრევი,
უმალ მაგონებს ურჩხულის ტუჩებს,
რომ ღაღადებენ ხალხთა დაქცევის
და წყევლის სიტყვას არსმენილს, უჩვევს…
3
შენ დააბნელე მსოფლიო თალხით,
მზეს მოერკალე კუპრის ღრუბლებად,
თავისუფლება წაართვი ხალხებს
და თავისუფლად ფიქრის უფლებაც.
შენ ხალხი ისე მოაშთე ტანჯვით,
რომ თვით ხოტბასაც, შენს მიმართ, კრძალვით
გამოთქვამს იგი,
აჟრჟოლებს ტანში, –
უღვთოდ დამეხილს უხეში ძალით.
შენ ზეცის შვიდივ კარი დარაზე,
ხალხს ჯოჯოხეთის დაეცი მეხი,
რაც წმინდა იყო ამ ქვეყანაზე
შელახე უღვთოდ, გათელე ფეხით,
შენ უბოროტეს დემონის ჯუფთი
მკრეხელობ ურცხვად, ზვავად, თავნებად.
შენ უწმინდესი ტაძრები უფლის
გადააქციე ცხენის თავლებად.
კლდეც უგრძნობელი, შენ ააკვნესე
და შენმა შხამმა მთებიც მონავსა,
მიკვირს ვით იტანს პლანეტა ესე
მაგ სისაძაგლეს გაუგონარსა!
ბარი სისხლისგან მთლად იწრიტება,
მოლნიც მოცვარა სისხლისა მცვრევამ,
ჰაერი რად არ დაიშრიტება
ან ზეცა რად არ ჩამოიქცევა…
რად არ შეუდგა ქვეყანას ჟამი,
რად არ იქცევა ნეტავ ქედები –
შენგან დაღვრილი ამდენი შხამით,
რაც დააზღვავე შენივ ქმედებით…
მდინარეთ დარად უვრცეს ზღვებს ერთვის
ხალხთა სისხლისა და ცრემლის ჩქერი;
ადამის ძეთა სიცოცხლე შენთვის
არის უბრალო გაფრენა მწერის.
შენ ხალხებს ზაკვის აუცერ ხვითო
და ორპირობა საქვეყნოდ გათქვი,
ო, ნუ იფიქრებ გწყევლიდე ვითომ, –
შენ წყეული ხარ შენივე საქმით.
შენ წყეული ხარ შენივე აზრით,
შენ ბოროტების კიდემდე მიხვედ,
შენ ეს ქვეყანა მონების ბაზრად
შენ ეს ქვეყანა აქციე ციხედ.
აქციე ციხედ თუჯის თაღებით
და ადენ ტყვეთა სისხლის უხვ წყაროს,
შენ თავკაცების წმინდა წაღები
მოხადე ხალხებს, მხეცო უწყალოვ!
შენ თავკაცების მწვედ გამწირველი
ტანჯულ ხალხს ხდიდი მართალთა წაღებს,
რომ ყოფილიყავ თავად პირველი,
რომ დაგეოკა ეგ სიამაყე.
რა დაგაოკებს, რა შეგაჩერებს,
ხალხს ვით შეხორცდეს ჭრილობის შრენი…
ძარცვავ თვალდათვალ და თან გვაჯერებ,
რომ ხალხისათვის სიკეთეს შვრები.
და ხალხთა თავზე აწვდილ დიდ მახვილს
ვინ შეაგებოს ხმალი თუ ჩადრი…
ხოცავ თვალდათვალ და თან იძახი,
რომ ხალხისათვისს წყალობას სჩადი.
ძალა ხელთა გაქვს, ვის რასა ჰკითხავ, –
სიტყვას ჭეშმარიტს ხარჯავ თუ არა,
სტყუი თვალდათვალ, მაგრამ ვინ გითხრას,
რომ შენ წყეულო, ხარ მატყუარა.
დიახ, ხელთა გაქვს ყველა უფლება
და ვინც იშიშვლებს სიმართლის ხანჯალს,
მყის მოგუდავენ ჭორის ღრუბლებით,
თან მილიონებს მიცემენ ხანძარს.
ღაწვს არ დაგიწვავს შენა სიწითლის,
ცრუ არც ნამუსის ქენჯნას გრძნობ ოდნავ,
თუმცა რა უნდა შენთან სინიდისს, –
სიმართლედ გიჩანს თვით შენი ბოდვაც.
შენ ჯოჯოხეთის შავო ნაცარო, –
ნუთუ ვერასდროს მოგაშთონ წლებმაც,
მზად ხარ: სამყარო თავს ანაცვალო,
რომ მიაღწიო დიდების მწვერვალს.
ეს კიდეც შესძელ შენ უეჭველად
და ტირანთ ღმერთზე ხარ ასჯერ მეტი,
მაგ ბოროტებით ო, გველო ჭრელო,
თავად დაიდგი შენ მონუმენტი.
შენ მონუმენტი თვალმიუწვდენი
თავად დაიდგი სიავის შმორით
და იმავ ძეგლთან პლანეტა ჩვენი
ჩანს, როგორც მზესთან ვარსკვლავი შორი.
5
რამდენი ღერი თმისა გასხია,
იმდენი დედის გამძიმებს ცრემლი,
სამყაროს რისხვა შენთვის ახია
და ეს სამყაროც გრისხავს და გწყევლის.
შენ აქ მიწიერს იქმნი პარადიზმს,
ეგ შვება ფსკერზე შავ სისხლს ილექავს,
იყავ წყეული აწ და მარადის
ეგ მიწა გექცეს ტანჯვის დილეგად.
ხალხთა მძლე რისხვით აგევსოს ჯამი,
გაგიწყდეს ჟამი შერიგებისა,
ოდეს დადგება ჟამი განკითხვის,
როს წარუდგები უფალ-იესოს,
რათა სასჯელი ტანჯვის, განკითხვის
მოგეზღოს მხეცო უსაზიზღრესო!
6
შავ აეშაგთა, შავთა მსტოვართა
ხარ შავ ხროვაში გამოკიდული,
შენდა საქებრად ცრუ ხელოვანთა
შენ ააყეფე ხმა მოსყიდული.
ხოლო ნამდვილი მუზა ჩაჰკალი,
ციხეს მიეცი მგოსნები ხალხის,
რომ ვეღარ ეთქათ სიტყვა მართალი, –
თუ ვით წვავს ერებს სახმილი ალხი,
დაიცა შენი ჯერიც დადგება, –
აღიმაღლებენ დევნილნი სიტყვას
და მათი ლექსის მძლე აზათქება
არც შენ დაგინდობს, არ გაგიკითხავს.
ო, მათი რისხვის სიტყვამრავლობა
გულზე დაგასობს ფოლადის ფიწალს
და ლექსი ეტყვის შთამომავლობას
თუ რა არგუნე შენ დედამიწას.
7
შენ ყველა ყრმაში შენ მონას ეძებ
და ყოველ საღ აზრს ახშობ და სდევნი,
მაგრამ იცოდე: თაობა ესე
ხვალ მესაფლავე იქნება შენი.
შენ სიმართლისთვის ყველა მორკინალს
აწამებ, აშთობ, ატყვევებ, დევნი…
შენი მკლავები არის ბორკილი, –
ხუნდი ვეება თვალმიუწვდენი.
რაიცა გველი ამა პლანეტას,
შემოხვევია და ხარბად სალტავს,
თან მაინც კიდე ეცოტავება
ესე მსოფლიო სამეფო ტახტად.
გულხარბო შენთვის ცოტაა, ვერ გღლის
შენივე ცოდვა აზრმიუწვდენი,
შენ უდიდესი აიგე ძეგლი,
ძეგლი ცოდვისა, – ზღვა სისხლისმდენი.
ძეგლი სიმკაცრის, ძეგლი ვამპირის,
ძეგლი სიკვდილის თოვლად მთოველი,
სადაც ყოველი ნაკვთი გაჰყვირის: –
მხოლოდ მე! მხოლოდ ჩემთვის ყოველი!
8
შენ მიუჩინე ჯაშუშად ძმა ძმას,
უღვთოდ გაყიდა შვილი მშობელმა,
ქმარი ცოლს უწნავს სიკვდილის თასმას,
დამ და დაახრჩო დაუნდობელად –
და ისიც რისთვის? – ლუკმისთვის მარტო,
რადგან ხალხს პურად არგუნე ქატო.
არარს კალამი, არც სიტყვა სხარტი
მთელი სისრულით რომ გამოგხატოს.
9
შენ მხეცის მხრებით უკუნი მოგაქვს,
ჰკოცნი უკუნის შავ ხმალს ხეტარზე.
შენი ფეხები ორ ურჩხულს მოგავს,
რომ აბოტებენ ამ პლანეტაზე.
მათი ტვირთის ქვეშ მზის შუქი კვდება,
კლდე ვეღარ უძლებს ქუსლებს ტიტანურს.
მე მიკვირს მიწა როგორ არ სკდება,
რომ შენ ურჩხულო, თან ჩაგიტანოს.
ნაბანო ზაკვის ფოლორც ემბაზში,
ხარ ბელზებელი მწვედ შენიღბული
მთელი სამყაროს ბოროტებაზე
უბოროტეს არს ეგ შენი გული.
იგი ქვესკნელის მინოსს ეძმება
და არის მასზეც ათასჯერ მეტი,
აბა, მე სად მაქვს იმის შეძლება
ჩამოვქნა სიტყვით სატანის სვეტი.
შენ თვით დახატე შენი ხატება,
შენივე სიტყვით, შენივე საქმით,
რომ ძეგლი იგი, შემდეგ, ხალხებმა,
მოსრან, – მიწიდან ქვესკნელში დანთქმით.
შენ ჯოჯოხეთის ხარ ხელოვანი,
შენ მართლაც დიდი აიგე ძეგლი,
ცრემლით და სისხლით სახელოვანი
შენ ხალხთა ყოფას ქელავ და ჯექნი.
10
აწ ჟამმა დაჰკრა, დადექ, იუდავ,
იცან სიკვდილი სისხლის ბელადმა
და ხალხს, წარღვნას რომ მიჰქადდი მუდამ, –
დღეს თვით შენ მიხველ სახრჩობელასთან.
იცან სიკვდილი სისხლის ბელადმა,
ჩაჰკალ იმედი შველა-დახსნისა.
დღეს შენ თვით მიხველ სახრჩობელასთან
და უკან მოგყვა წყევლა ხალხისა.
შენთვის სამყაროს ახია რისხვა
და რისხვაც გითხარ მე – სიტყვის ლოთმა
რამდენი ღერი გასხია თმისა,
იმდენი დედის გამძიმებს ცოდვა,
სამყაროს რისხვა შენთვის ახია
და ეს სამყაროც გრისხავს და გწყევლის,
რამდენი ღერი თმისა გასხია,
იმდენი დედის გიღვრია ცრემლი.
დრო დადგა, აღსდგა ახლა სამყარო
და შენი ხუნდიც იხსნის ტვირთებსა,
ჩაძაღლდი მხეცო, გაუმაძღარო,
შენთვის არავინ არ ატირდება.
1950-53 წწ.

მაგრამ ვაი, რომ ატირდა ათეული წლების მანძილზე ნატანჯი, დაშინებული, დაგლახაკებული და უმძლავრესი სააგიტაციო მანქანით გამოთაყვანებული მასა, ვისაც დღედაღამ ჩასძახოდნენ იძულებითი რადიომაუწყებლობით, ტელევიზიით, პრესით, სასკოლო სახელმძღვანელოებით, ლიტერატურული ნაწარმოებებით, კინორეპერტუარებით – სკოლაში, სამსახურში, სახლში, ქუჩაში – პოლიტწრეებზე, კრებებზე, მიტინგებზე, კომუნისტურ დღესასწაულებზე…, რომ სტალინი ჩვენი მამა და მარჩენალია, იგი მზეა, ზეკაცია, მისგან გვიდგას სული, პურს ის გვაჭმევს, თვარა აგერ, ამერიკაში შიმშილით წყდება „ჩაგრულთა მასა“ – სტალინი გვიცავს ბურჟუაზიული ქვეყნების აგრესიიაგან, – სტალინით ვცოცლობთ, ვმოძრაობთ, ვსუნთქავთ! ჰოდა, ეს რობოტად ქცეული მასა იმიტომაც დასტიროდა სტალინს, რომ მის გარეშე არსებობა ვერ წარმოედგინა.

აი, თუნდაც ერთი ასეთი მაგალითი: მე პირადად, სტალინის გარდაცვალების ჟამს სოფელში გახლდით. უცებ მეზობელი ქალის ხმამაღალი ტირილი შემომესმა. მე, დედა და მამა სასწრაფოდ გავვარდით, ვიფიქრეთ, ბავშვი ხომ არ დაეღუპაო. ვნახეთ, ეს ქალი მუხლებზე დაცემული. რა იყო, რა დაგემართაო, ჰკითხა მამამ. რას ამბობ, რაღა უნდა დაგვემართოს უარესი, სტალინი მომკვადარა და რაღა გვეშველებაო! არადა, თვით მას მეტი უსაშველო სხვა რა უნდა დამართნოდა, სტალინური ყოფიდან გამომდინარე, მარტო იმის კაბისათვის რომ შეგეხედათ, ისე იყო საკერებლებით აჭრელებული, თავდაპირველად ვერ გაარჩევდით, რა მატერიით იყო შეკერილი.

მაგრამ ეს კიდევ რაა, გაცილებით უარესი, სენსაციური ამბავია მოთხრობილი, ცნობილი მწერლისა და კრიტიკოსის, აკაკი ბაქრაძის ერთ წერილში, რომელიც დაიბეჭდა 1988 წელს კინო-ჟურნალის პირველ ნომერში ასეთი სათაურით – „ცამეტი წელი კინოში“. ამ ამბის თხრობას აკ. ბაქრაძე ასე იწყებს: „მე იმ თაობას ვეკუთვნი, ვისაც სტალინისადმი მიძღვნილ ლექსებს უფრო ადრე აზეპირებინებდნენ, ვიდრე დედა-ს ან მამა-ს წარმოთქმას ისწავლიდა. ნაირ-ნაირი მილეთის, ნაირ-ნაირ ენაზე მოლაპარაკე ხალხი ეთაყვანებოდა და ადიდებდა კრემლის ბინადარს. მისი სურათი ეკიდა ყოველ კედელზე. მისი ქანდაკი იდგა ყოველ ქალაქსა და ყოველ სოფელში. არ დარჩენილა კალამი, მისი სადიდებელი არ შეეთხზა. ჩვენ გვარწმუნებდნენ, რომ იგი იყო უფრო დიდი, უფრო მიუწვდომელი, ვიდრე ღმერთი. პროპაგანდის მანქანა მუშაობდა დღედაღამ. ამ აზრს აჭედებდა, როგორც ლურსმანს, ყოველი მოქალაქის გონებაში. რომელიღაც მეცნიერს უთქვამს – გამუდმებულ პროპაგანდას ვერ უძლებს ყველაზე [194] გენიალური რუასიც კი. სწორედ ამის დასტურად გამოდგება ერთი შემთხვევა, რომელიც ყოფილმა პოლიტკატორღელმა მიამბო:

1953 წელს, მარტის პირველ რიცხვებში, საკონცენტრაციო ბანაკში უთავბოლო ფაციფუცი ატყდა. ადმინისტრაცია რეტდასხმული და შეშინებული დარბის წინ და უკან. რაღაც უსაშველოდ მნიშვნელოვანი მოხდა, მაგრამ რა?.. პატიმრები ვერაფერს ვხვდებით. ბოლოს ვიფიქრეთ, ალბათ, ისევ ომი დაიწყოო. მაშინაც ასე იყო, 1941 წლის 22 ივნისს. რამდენიმე დღის მერე ეზოში გამოგვრეკეს. არაჩვეულებრივის მოლოდინში გავინაბეთ. ცივი, სუსხიანი ჰაერი გრომკოგავარიტელის ხმამ გააპო. უცნობმა, სევდითა და ტკივილით გაბზარულმა ხმამ გვაუწყა: – მსოფლიო პროლეტარიატის ბრძენი ბელადი, მამა და მასწავლებელი იოსებ ბესარიონის ძე სტალინი გარდაიცვალა…

და რაც მაშინ მოხდა, ამას არავინ მოელოდა. რამდენიმე ათასი კაცი, როგორც ერთი ადამიანი, გათოშილ-გაყინულ მიწაზე დაემხო და გულსაკლავად აზლუქუნდა. მათ შორის მეც. სადღაც, გონების კუნჭულში ჩარჩენილი საღი აზრი დაცინვით მეკითხებოდა: – ნუთუ შენც, სანდრო, სტირი? შენ, ვინც 17 წელიწადია იტანჯები. უპატრონოდ დაგატოვებინეს ცოლ-შვილი, სახლ-კარი. წაგართვეს ყველა უფლება, პირუტყვად გაქციეს, მაინც სტირი? შენ, ვინც ყოველ-წუთს მის სიკვდილზე ოცნებობდი, სტირი ახლა, როცა ოცნება ასრულდა?.. მაგრამ ჩემი არსება არ უგდებს ყურს ჩემ საღ გონებას. სხვებთან ერთად, დამხობილი ვქვითინებ. სხვებთან ერთად, სასოწარკვეთილი ვეკითხები ცას და ქვეყანას: – რა გვეშველება უსტალინოდ?

იმ წუთს ამ ნატანჯ, ნაგვემ, მშიერ-მწყურვალ, გაძვალტყავებულ ტუსაღთა შორის არ იყო კაცი, რომლის გონებას ანათებდა იმედის ნაპერწკალი: – დიქტატორი აღარ არის. მოვიდა თავისუფლება!.. არა, არ იყო. უზარმაზარი საკონცენტრაციო ბანაკი, ობლად დარჩენილი უსუსური ბალღივით გულამოფსკვნილი მდუღარედ, უნუგეშოდ შესტიროდა უსასრულო ტაიგას“. ასეთი იყო ლეგენდის ძალა, ასკვნის ბატონი აკ. ბაქრაძე. ერთ ფილოსოფოსს უთქვამს – მონობას მიჩვეული ხალხი უარს იტყვის განთავისუფლებაზეო. ასე იყო იმჯერადაც.