კავკასიელი ემიგრანტების თანამშრომლობის ისტორიიდან (რუსულად).

ГлавнаяОб автореИсторияЛичностиЖурнал «Ахульго»Купить книгуКонтакты


Журнал «Ахульго»

Журнал № 12 [5 Февраля 2011]
История
История » Кавказская эмиграция » ИЗ ИСТОРИИ СОТРУДНИЧЕСТВА КАВКАЗСКИХ ПОЛИТИЧЕСКИХ ЭМИГРАНТОВ
ИЗ ИСТОРИИ СОТРУДНИЧЕСТВА КАВКАЗСКИХ ПОЛИТИЧЕСКИХ ЭМИГРАНТОВ
[опубликовано 26 Ноября 2010]
Джавахишвили Николай


(В период с 1921-го до начала 1940-х годов)

Р е з ю м е

В статье рассматриваются ключевые аспекты истории политического сотрудничества кавказских эмигрантов в период с 1921-го до начала 1940-х годов.
Основные вопросы истории военно-политического сотрудничества грузин и народов Северного Кавказа в первой половине XX века изучены нами1.
Цель предлагаемого исследования – попытка изучить аспекты истории политического сотрудничества всех кавказских эмигрантов, которые до последнего времени не становились объектом специального изучения. Исследуемый материал впервые включается в научный оборот.
________________________

1 См.: Джавахишвили Н. Борьба за свободу Кавказа (Из истории военно-политического сотрудничества грузин и северокавказцев в первой половине XX века), Тбилиси, 2005.

В в е д е н и е


На протяжении многих веков военно-политические, экономические и культурные отношения между народами Кавказа развивались с различной интенсивностью. Когда Российская империя завоевала всю территорию Кавказа, военно-политическое сотрудничество между кавказскими народами временно прекратилось.

После развала Российской империи (1917 г.) вновь возобновилось военно-политическое сотрудничество Грузии с соседними странами Кавказа. Грузинская демократическая республика, которая существовала с 26 мая 1918 года до марта 1921 года, поддерживала дружеские отношения с соседними странами. Особенно близкие были отношения Грузии с Азербайджаном и Горской республикой. Грузины, по мере своих возможностей, часто помогали своим кавказским соседям.

В Государственном историческом архиве Грузии хранятся документы о взаимоотношениях грузин и соседних кавказских народов в 1918-1921 годах 2 .
После оккупации и насильственной советизации независимых республик Кавказа (Горская республика, Азербайджан и Армения) в феврале-марте 1921 года Красная Армия РСФСР вторглась в последнее независимое государство в регионе – Грузинскую демократическую республику. Значительная часть членов правительств этих государств была вынуждена эмигрировать за рубежом. Кавказские политические и военные деятели обосновались в основном в странах Европы.

Кавказские патриоты не смирились с советским режимом, навязанным силой. Об этом свидетельствуют народные восстания, которые имели место в отдельных районах Кавказа, особенно в 1920-1924 годах.
Противники оккупационного большевистского режима интенсивно сотрудничали и за границей. Они считали необходимым создание единого антибольшевистского центра. Над его созданием работали как на Кавказе, так и за рубежом.

Грузинские патриоты под руководством лидера Народно-демократической партии Спиридона Кедиа еще в марте 1921 года на переговорах в Батуми решили готовить антиболшевистское восстание с целю восстановления грузинской государственности. Военное руководство этим восстанием было предложено полковнику Грузинской армии князю Какуце (Кайхосро) Чолокашвили (1888-1930), который был известен как профессионал, отличавшийся отменной храбростью. Он создал «Отряд поклявшихся», который до подавления народного восстания в Грузии (сентябрь 1924 года) героически воевал с большевистским режимом 3 .

О тесной связи руководителей грузинского национально-освободительного движения с лидерами соседних кавказских народов свидетельствуют и архивные документы 4 .
Антибольшевистское восстание в Грузии, как и других стран Кавказа, советская власть потопила в крови. Начались жестокие репрессии. Общее число лиц, павших на поле боя, а также расстрелянных за участие в восстании или сочувствие к восставшим, достигло 4 тысяч человек 5 .
_____________________________
2 См.: Центральный государственный исторический архив Грузии, фонд 1861, опись № 1, дело № 58, № 655; опись № 2, дело № 3, №13; фонд 1864, опись № 1, дело № 25, № 38; фонд 1969, опись № 2, дело № 34; фонд 2037, опись № 1, дело № 7.
3 См.: Джавахишвили Н. Указ. Соч. С. 44-69.
4 См.: Архив Президента Грузии, фонд 14, опись № 2, дело № 28, С. 25-26.
5 См.: Киртадзе Н. Каин, где твой брат?! Кровавые страницы истории грузин, Тбилиси, 1998,
С. 190 (на груз. яз.).


Сотрудничество кавказских политических эмигрантов

В эмиграции кавказские патриоты поддерживали тесные связи и активно продолжали сотрудничество.
8 мая 1921 года в Париже состоялось совещание кавказских эмигрантов, в котором участвовали представители Грузии, Азербайджана, Армении и Северного Кавказа. На совещании принимали участие: грузины – Евгений Гегечкори, Николай (Карло) Чхеидзе, Ноэ Рамишвили, Григол Вешапели, Константин Сабахтарашвили, Михаил Сумбаташвили; азербайджанцы – А. Шейх-ул-Исламов, Д. Гаджибеков, М. Магерамов, А. Топчубашев; армяне – А. Агаронян, А. Хатисян, Н. Бекзадян. Северный Кавказ представлял чеченец А.Чермоев.

На совещании были намечены пути свержения большевистского режима, создания общекавказского блока.
10 июня участники совещания заключили соглашение о создании Совета Союза Кавказских республик для ведения борьбы против большевизма единым фронтом 6 .

2 октября в Стамбуле было основано «Единое информационное бюро Кавказских республик», которому было поручено ведение совместных работ в следующих направлениях: признание независимости Кавказских республик, безусловное признание права на самоопределение всех кавказских народов, осуществление демократической платформы борьбы, установление народовластия, уничтожение крупного землевладения, передача земли крестьянам в частную собственность 7 .

9 ноября в Париже состоялось новое совещание кавказских эмигрантов. Наряду с прочими было принято также решение о том, что резиденция Штаба кавказских военных дел обоснуется в Париже, а ядро общего руководства – где-нибудь недалеко от Кавказа 8 .

В ноябре 1924 года в Стамбуле, на базе Кавказской конфедерации был основан «Кавказский освободительный комитет». Кроме политического, это событие имело чисто морально-психологическое значение.
_______________________________________

6 См.: Дело Паритетного комитета антисоветских партий Грузии (обвинительное заключение), Тбилиси, 1925, С. 8-9 (на груз. яз.).
7 См.: Грдзелидзе Р. Народное восстание 1924 года в Грузии, Тбилиси,1992, С.12 (на груз.яз.).
8 См.: Киртадзе Н. Восстание 1924 года в Грузии, Кутаиси, 1996, С. 120-123 (на груз. яз.).


Соответствующий акт был подписан представителями Грузинской и Азербайджанской республик и горских народов Северного Кавказа. Среди них были: с грузинской стороны – члены Национал-демократической партии Михаил Церетели, Давид Вачнадзе, Александр Асатиани; со стороны Азербайджана – Хосров Султан-заде, Абдула Али Эмирджан, Шейхул Ислам-заде; со стороны Северного Кавказа – Хайтек Намитов (черкес), Васан-Гирей Джабаги (чеченец), Алихан Кантемир (осетин) 9 .

Из всех кавказских эмигрантских политических организаций, существовавших в различных странах мира, самым организованным было объединение «Промеей», созданное в Варшаве в 1925 году. В основании этого политического движении участвовали эмигрантские организации Грузии, Азербайджана, Северного Кавказа, Украины и Туркестана.

В этом объединении видную роль играл внук Имама Шамиля – Мухаммад-Саид Шамиль (1901-1981). Он был признанным лидером северокавказской ди¬ас¬поры в Турции и странах Ближнего Востока и одним из инициаторов и руководителей Народной партии горцев Кавказа 10 .
Из-за противостояний с азербайджанцами, армянские эмигранты традиционно не желали участвовать на политических совещании кавказских эмигрантов. Для объединения сил решили в какой-то форме включить армянских эмигрантов в общекавказскую организацию с помощью грузин. С этой целью, в 1933 году был создан «Армяно-грузинский унион» под руководством Давида Вачнадзе, но этот союз не просуществовал долго.

В мае 1933 года Комитет независимости Кавказа опубликовал проект Пакта Кавказской конфедерации и обращение к народам Кавказа в связи с 15-летием восстановления независимости. Этот проект высоко оценил грузинский ученый-эмигрант Михаил Мусхелишвили 11 .

________________________________________

9 См.: Даушвили Р. Кавказская конфедерация, журн. «Кавказский вестник», № 3, Тбилиси, 2001, С. 130.
10 См.: Муртазалиев А. Писатели Дагестанского зарубежья (Биобиблиографический справочник), Махачкала, 2006, С. 63.
11 См.: Мусхелишвили М. Пакт Кавказской конфедерации, газета «Тависупали Сакартвело» («Свободная Грузия»), Париж, 1934, № 90, С. 8-9 (на груз. яз.).


14 июня 1934 года в столице Бельгии Брюсселе вышеуказанный Пакт подписали: бывший председатель Национального совета Азербайджана, руководивший в то время Национальным центром, Эмин Расул-заде, бывший министр иностранных дел, а потом председатель парламента Азербайджана, руководитель делегации Алимардан бек Топчубашев, бывший председатель правительства Грузинской демократической республики Ноэ Жордания, бывший полномочный посол Грузии во Франции Акакий Чхенкели, северокавказцы – Мамед Гирей Сунши, Ибрагим Чулик и Таусултан Шакман. В Пакте Кавказской конфедерации были сформулированы основополагающие принципы конфедерации. Они опирались на принципы взаимного равенства.

Кавказский совет, избираемый специально, и его исполнительный орган – Президиум должны были руководить национально-освободительной борьбой народов Кавказа. В Пакте было заявлено: «Национальные центры Азербайджана, Северного Кавказа и Грузии, принимая во внимание, что всестороннее развитие наций возможно лишь в условиях их полной независимости, уверенные в том, что достижение этой цели крайне трудно без объединения всех сил Кавказа в пределах общих границ, уверенные в том, что подобным союзом каждая нация Кавказа обретет реальную гарантию своего суверенитета, необходимого для полного развития интеллектуальных и материальных сил, уверенные в том, что, принимая основы Союза кавказских республик, они опираются на поддержку всех своих соплеменников, единодушные в том, что конфедерация как политическая форма кавказских государств диктуется географическим и экономическим единством этих стран, объявляют следующие основы Кавказской конфедерации:

1. Кавказская конфедерация, сохраняя внутри каждой республики национальную самобытность и обеспечивая суверенитет, в иностранных делах будет действовать от имени всех республик как международная единица высшего порядка. Конфедерация будет иметь общую политическую и таможенную границу.

2. Внешней политикой республик, входящих в Конфедерацию, будут руководить соответствующие органы Конфедерации.

3. Защита границ Конфедерации будет возложена на армию Конфедерации, составленную из армий, входящих в Конфедерацию, с единым главным командованием, которое подчиняется руководящим органам Конфедерации.

4. Все проблемы, которые могут возникнуть между республиками, входящими в Конфедерацию и урегулирование которых путем прямых переговоров окажется невозможным, должны быть переданы арбитражному или Верховному суду Конфедерации республик, вошедших в Конфедерацию, органы которых обязуются принять без изменений и выполнить все постановления Верховного суда.

5. Комиссия экспертов разработает в ближайшее время проект Конституции Кавказа с учетом принципов, сформулированных выше. Этот проект станет базой для работы первого Учредительного собрания каждой республики.

6. В этом Пакте оставлено место для Армянской республики» 12 .
За принятием этого Пакта последовали положительные отзывы в европейской прессе.
Ноэ Жордания особо подчеркивал историческое значение Пакта. В 1934 году в издаваемой в Париже грузинской газете «Брдзолис хма» («Голос борьбы») он писал: «Пакт Кавказской конфедерации... не есть импровизация, новость, выдуманная и сочиненная за границей. Он идет с самого Кавказа, от насущной потребности и необходимости проживающих там наций.

Мы здесь только дали ему юридическую форму, сформулировали его статус, дали письменную базу той борьбе за свободу, которую в нашей стране ведут все вместе: азербайджанец, грузин, армянин и горец. Эти четыре народа, с незапамятных времен поселившиеся на одной территории рядом друг с другом, были связаны друг с другом и связаны сегодня своими жизненными интересами. Один не сможет пойти вперед без других, один не сможет свалиться, не повлекши за собой других.

За потерей Грузией свободы последовала потеря свободы для всего Кавказа в ХIХ веке; за потерей свободы Кавказом последовала потеря свободы Грузией в ХХ веке. Так было всегда, так будет и в будущем. Или вместе в свободе, или раздельно в рабстве. Третьей дороги не дано историей. Кавказские народы осознали эту истину, они борются, взявшись за руки, против тирании. Наш Пакт – лишь юридическое выражение сегодняшней борьбы и завтрашней победы...
_________________________
12 См.: «Самшобло» («Родина»), Ежемесячный журнал национально-демократического направления,
Париж, 1934, № 16 (на груз. яз.).


Народы Кавказа, стоя на почве Пакта, призывают все угнетенные народы и нации Советского Союза разрушить объединенными силами коммунистическую тиранию и построить жизнь в общем согласии наций и народов на основе свободы и добрососедства» 13 .

15 сентября 1934 года в десятую годовщину Кавказской Конфедерации по инициативе грузинской колонии в Варшаве собрались представители кавказских колоний, а также поляки и украинцы. Грузин возглавлял Котэ Имнадзе, Азербайджанцев – Мирза Бала, северокавказцев – Мамед Гирей Сунши.

Собрание открыл председатель грузинской колонии и политического комитета вышеупомянутый К. Имнадзе, который на польском языке рассказал о восстании 1924 года и его результатах. Он заявил что стремление кавказских народов к свободе неоднократно подавлялось, что кавказцы лишь совместными усилиями могут достигнуть желаемой цели – обрести независимость. По его же заявлению, именно ради этого подписали Пакт представители народов Кавказа.

В мае 1935 года кавказская колония приняла активное участие в похоронах друга и покровителя кавказских эмигрантов, известного государственного и военного деятеля Польши, маршала Юзефа Пилсудского. 15 мая священник Г. Перадзе отслужил панихиду за упокой души маршала в Варшавской православной церкви.

1 июня того же года в праздничном мероприятии, посвященном Дню независимости Кавказа, активное участие приняли представители кавказской колонии. В президиуме находились К. Имнадзе, представитель Азербайджана – М. Бала и представитель горцев Северного Кавказа М. Гирей Сунши.

На сессии Кавказской конфедерации, состоявшейся в сентябре 1936 года, были заслушаны доклады представителей Грузии, Азербайджана, Северного Кавказа и т. д. 25 сентября председателю ХVII заседания Лиги наций – Сааведру Ламасу они представили чрезвычайный документ, а 28 сентября – Меморандум и Пакт, подписанный представителями Грузии, Азербайджана и Северного Кавказа.

В Меморандуме отмечалось, что кавказские народы, борющиеся за независимость, уверены в поддержке прогрессивного человечества 14 .
Кавказская конфедерация поддерживала тесные связи с аналогичными организациями других народов, входивших в состав бывшей Российской империи.
_____________________________
13 См.: Жордания Н. Кавказская конфедерация, газета «Брдзолис хма» («Голос борьбы»), Париж, 1934, № 45 (на груз. яз.).
14 См.: Даушвили Р. Кавказская конфедерация, журн. «Кавказский вестник», № 3, Тбилиси, 2001, С. 130-132.


Пресса кавказских политических эмигрантов

Кавказские эмигранты в разное время, в разных городах Европы издавали журналы, в которых отражалась общекавказская проблематика. Эти журналы выходили под различными названиями, в основном на русском языке, чтобы быть доступными для всех кавказцев.

В 1929 году «Народная партия горцев Кавказа» в Париже на русском языке издавала журнал «Горцы Кавказа», редактором которого являлся Тамбий Элекхоти 15 .
В этом журнале сотрудничали и грузины. В № 2-3 за 1929 год в журнале была опубликована статья грузинского национал-демократа Георгия Гвазава «Добровольцы русского империализма» 16 .

В 1929 году в Париже был основан журнал «Независимый Кавказ». На его обложке было указано – «Орган Кавказской конфедералистской мысли».
В № 2 за 1930 год в нем была опубликована статья грузинского национал-демократа Давида (Дата) Вачнадзе «Проблема Кавказской конфедерации».

1930/31 годах в Риге был издан разовый журнал «Кавказ» (сборник связи кавказцев на чужбине), в основном проармянского направления. В нем были опубликованы статья бывшего тбилисского генерал-губернатора Шалвы Маглакелидзе (1894-1976) – «Грузия (исторический обзор и перспективы)» и стихотворение «Грузия» за подписью А. Д., а также фотография «Ледник в Верхней Сванетии»17 .

В 1934-1935 годах «Народная партия горцев Кавказа» в Варшаве на турецком и русском языке издавала ежемесячный журнал «Северный Кавказ», редактором которого являлся Барасби Байтуган.
Этот журнал, который фактически являлся органом адыгской эмиграции, как бы заменял журнал «Горцы Кавказа».

В десятом номере (февраль 1935 года) редакция журнала извещала: «В настоящем номере наши читатели ознакомятся с официальным сообщением президиума недавно состоявшейся Кавказской конфедерации, в котором объявляется о создании Совета Кавказской конфедерации, высшего органа, призванного руководить отныне всеми начинаниями кавказской политики.
________________________________

15 См.: Хуако З. Мир печати Адыгеи, Майкоп, 2003, С. 473.
16 См.: Шарадзе Г. История грузинской эмигрантской журналистики, т. 8, Тбилиси, 2005, С. 408 (на груз. яз.).
17 См.: Там же.


Создание этого органа является дальнейшим шагом по укреплению общекавказского единства, реализованного подписанным 14 июля в Брюсселе пактом Кавказской конфедерации.
Рассматривая этот шаг как одно из логических следствий обуреваемых патриотическими чувствами кавказцев, мы приветствуем новый общекавказский орган и желаем ему плодотворной деятельности по утверждению намеченных задач» 18 .

В 1934-1939 годы в Париже на русском, немецком, английском, итальянском и турецком языках издавали журналы «Кавказ» и «Заря Кавказа». Редактором этих журналов являлся бывший министр иностранных дел Горской республики Гайдар Баммат (1890-1965). Он публиковал статьи по проблемам мировой и кавказской политики, свои размышления о будущем Кавказа и кавказской диаспоры. Иногда его книги и публикации, написанные на исламскую тематику, выходили под псевдонимом «Жорж Ривуар» 19 .
В 1936 году в Берлине на французском языке выходил журнал «Независимость Кавказа» (редактор – Г. Баммат).

С июня 1937 года журнал «Кавказ» выходил в Париже и на грузинском языке (редактор Иосиф Гварамадзе). Иногда он выходил в Берлине (редактор Давид Сагирашвили). На журнале было указано, что он являлся «Ежемесячным органом независимой национальной мысли».

В журнале сотрудничали как грузинские (Зураб Авалишвили, Шалва Амиреджиби, Владимир Ахметели, Реваз Габашвили, Григол Диасамидзе, Михаил Кедиа, Георгий Квинитадзе, Александр Никурадзе и др.), так и абхазские (Владимир Эмхвари), азербайджанские (Азад-бей, Хасан-бей Алиев) и северокавказские (Гайдар Баммат, Алихан Кантемир) эмигранты, а иногда и западноевропейские политики (Энрико Инсабато и др.) 20 .

В первом номере «Кавказа» в статье Гайдара Баммата «Май 1918 – май 1937» можно прочесть: «В громе войны и революционных волнениях ковалась государственная независимость кавказских наций. Скажем, что короткой была наша радость, признаемся, что по желанию исторической судьбы и из-за совершенных нами ошибок, Кавказ еще раз оказался в российской удушающей тюрьме.
Но никто не может остановить ход беспощадной истории.
___________________________

18 См.: Хуако З. Указ. соч. С. 453.
19 См.: Муртазалиев А. Указ. соч. С. 47.
20 См.: Шарадзе Г. Указ. соч. С. 398-400.

Нет на свете силы, способной убить душу наших наций или парализовать их непримиримое стремление к независимости. В новом водовороте, от которого мир не застрахован и который нации, порабощенные Россией, ожидают с полной верой в будущее, Кавказ снова обретет утерянную независимость» 21 .

В статье «Политические арабески», опубликованной в этом же номере журнала, известный грузинский ученый Зураб Авалишвили пишет: «Вопрос о независимости Балтийских республик был решен таким образом, что не оказалось нужным прибегнуть к такой мере, как объединение в одно государство. Кавказские же республики не смогли сохранить свою независимость. Политическая, военная и экономическая разобщенность нанесла им довольно большой вред…

Какой бы вид не приняло их объединение, его назначение состоит в том, чтобы наилучшим образом защитить все кавказские народы и при этом спасти их от междоусобицы и смуты. С этой целью кавказские нации не откажутся, видимо, и от того, чтобы, в определенных рамках, подчиниться и дисциплине общекавказской государственности» 22 .

В статье «Акционс-программа кавказских наций», опубликованной в № 2 «Кавказа» за 1937 год, четко определены программа и цель журнала – объединение кавказцев и создание единого конфедеративного государства.

Ее автор, бывший посол Грузии в Германии Владимир (Ладо) Ахметели пишет: «Известна притча, сохраненная всеми кавказскими народами, запечатленная, между прочим, и в грузинской летописи «Картлис цховреба» («Летопись Картли»), о том, что все эти нации происходят от одних предков…
Общая историческая жизнь, общинная близость, обусловленная геополитическими условиями, похожие нравы и обычаи являются твердой основой для их полного объединения. Какие только народы не шли на нашу общую родину для ее покорения!..

Иногда это им удавалось. Они временно завоевывали наши земли, порабощали их население, вносили раздор в их многообразное лоно и разжигали кровавые столкновения между братьями.
______________________________
21 См.: Баммат Г. Май 1918 – май 1937, журнал «Кавкасиа» («Кавказ»), Париж, 1937, № 1 (на груз. яз.).
22 См.: Авалишвили З. Политические арабески, журнал «Кавкасиа» («Кавказ»), Париж, 1937, № 1 (на груз. яз.).

Несмотря на это, общины, проживающие на Кавказе с незапамятных времен, все же смогли до нынешних дней сохранить как расовые особенности, так и свои языки, нравы, обычаи и традиции.
Любовь к родине приучила их к мысли, что создание общей кавказской государственности необходимо.
Наш мудрый Илья Чавчавадзе, столетие со дня рождения которого мы сейчас празднуем, обратился к кавказским нациям: «Мы или погибнем вместе, или вместе расцветем!» 23 .

Таким образом, основной целью кавказской прессы, издающейся в эмиграции, являлось сближение позиций кавказских политических организаций и их объединение для борьбы за общую цель.


Начало II мировой войны и позиция кавказских политических эмигрантов

Радикально настроенная часть кавказских политиков в эмиграции считала, что освобождение Кавказа станет возможным лишь в случае победы Германии над Советским Союзом, поэтому в Париже и Берлине были основаны прогерманские организации кавказских эмигрантов.

Уже 30 января 1937 года в Париже, на базе грузинской патриотической организации «Тетри Гиорги» («Белый Георгий»), была создана организация «Сакартвелос фашистури даразмулоба» («Фашистский отряд Грузии»). Ее возглавил полковник (с 1944 года – генерал) вермахта, вышеупомянутый Шалва Маглакелидзе. Организация издавала свой печатный орган – журнал «Картлоси» 24 . Программа действий и цели этой организации приведены в книге «Положения к деятельности и борьбе», изданной в Париже в том же году.

В ее XIV пункте можно прочесть: «Грузия и Кавказ – единое целое и тесный союз народов Кавказа – необходимость. Сегодня уже никто не спорит, что Грузия и Кавказ – единое целое, как географически, так и политически, экономически и культурно; об этом свидетельствует как древняя, так и новая история Кавказа и из этого проистекает и соответствующий вывод: тесный союз кавказских народов необходим» 25 .
_____________________________
23 См.: Ахметели В. «Акционс-Программа» кавказских народов, журнал «Кавкасиа» («Кавказ»), Париж, 1937, № 2 (на груз. яз.).
24 См.: Шарадзе Г. Указ. соч. С. 97.
25 См.: См.: Шарадзе Г. Указ. соч. С. 110-111.

Действуя по принципу «Враг моего врага – мой друг», праворадикальная часть кавказских эмигрантов встретила начало войны Германии против СССР с восторгом. Некоторые из них, в надежде на освобождение своей родины от большевистского режима, вступили в борьбу вместе с немцами уже 22 июня 1941 года.

В воспоминаниях известного грузинского эмигранта Михаила Кавтарадзе (1906-2008) нашли отражение взаимоисключающие взгляды, распространенные в грузинских и других кавказских политических организациях того времени.

Вот что пишет об этом М. Кавтарадзе: «Начало войны было встречено грузинами по-разному: некоторые поддались восторгу, кое-кто посмотрел на это с подозрением, а кое-кто растерялся… Германия столкнулась с силой, низвержение которой было необходимым предварительным условием для свободы нашей родины. Были эмигранты, посвятившие двадцать лет борьбе за свободу родины и в течение этих двадцати лет не сумевшие найти ни одного истинного союзника. Но когда Германия, страна, являющаяся единственным возможным нашим союзником, единственная из больших государств, заинтересованная в распаде Российской империи, стала наступать на Россию, упомянутые выше грузины сочли случившееся явлением отрицательным для нас.

Причина состояла в том, что тогдашней Германией управлял несимпатичный режим и, кроме того, эта Германия, кроме России, воевала и с довольно симпатичными для нас демократическими странами» 26 .

Следует отметить, что представители правительства в изгнании видные деятели социал-демократической партии категорически отказались от сотрудничества с немцами.
14 февраля 1940 года, в Париже, лидер грузинских социал-демократов Ноэ Жордания в присутствии вынужденно эмигрировавших членов Учредительного собрания независимой Грузии резко осудил экспансионистскую политику национал-социалистической Германии 27 .
__________________________

26 См.: Кавтарадзе М. 100 лет жизни (Воспоминания, публицистика, переводы, стихи), Тбилиси, 2007, С. 111-112 (на груз. яз.).
27 См.: Киквадзе Н. Национал-социализм и грузинские профессоры, газета «Дрони» («Времена»), Тбилиси, 1993, № 16-19 (на груз. яз.).



Он заявил: «Невозможно, чтобы германское государство, столь легко разрушающее независимость свободных наций, способствовало бы восстановлению независимости Грузии. Наше будущее было и будет связано с демократическими государствами, так как только они могут с уважением относиться к свободе других» 28 .

Следует отметить, что это заявление стало причиной ареста Н. Жордания после оккупации немцами Парижа 29 .
Совершенно иную позицию занимали находящиеся в эмиграции видные кавказские ученые, политические и военные деятели, среди которых были и грузины: Зураб Авалишвили, Шалва Амиреджиби, Владимир Ахметели, Лео Кереселидзе, Георгий Квинитадзе, Шалва Маглакелидзе, Михаил Церетели и др. Еще до начала Второй мировой войны они взяли ориентир на Германию и начали думать о будущем месте грузинского государства в составе «победоносного III рейха» 30 .

Указанные выше эмигранты надеялись, что в случае победы Германия поможет кавказским странам в восстановлении государственной независимости, как это случилось в мае 1918 года. Отметим, однако, что существующий в то время в Германии нацистский режим, к сожалению, не давал твёрдого основания надеять¬ся на подобный поворот событий.

Во время Второй мировой войны вышеуказанное сотрудничество имело особенно интенсивный характер. Тогда радикально настроенная часть не только кавказской, но и славянской (в том числе и русской) политической эмиграции в рядах немецкой армии воевала против своего общего врага – большевизма. Но этот исторический факт уже не входит в хронологические рамки предлагаемой статьи.

_____________________________

28 См.: Tougouchi-Caianee M. URSS face au problème de Nationalités, Luttich, 1947. C. 349.
29 См.: Киквадзе Н. Указ. соч.
30 См.: Джавахишвили Н. Попытка восстановления Царства Грузинского во время Второй
мировой войны, журнал «История», Тбилиси, 1993, № 1 (на груз. яз.).



З а к л ю ч е н и е

Таким образом, как видно из статьи, после того как Красная Армия оккупировала независимые республики Кавказа (Горская республика, Азербайджан, Армения и Грузия), значительная часть членов правительств этих государств была вынуждена эмигрировать за рубеж. Кавказские политические и военные деятели обосновались в основном в странах Европы.
Противники оккупационного большевистского режима интенсивно сотрудничали в эмиграции. Они считали необходимым создание единого антибольшевистского центра. Над его созданием работали как на Кавказе, так и за рубежом.

С 1921 года в разных столицах иностранных государств (Стамбул, Париж, Брюссель, Варшава и т. д.) часто проводились совещания кавказских эмигрантов.
В разное время они заключили соглашение о создании Совета Союза Кавказских республик для ведения борьбы против большевизма единым фронтом, основали «Единое информационное бюро Кавказских республик» и т. д. Было принято решение о том, что резиденция Штаба кавказских военных дел обоснуется в Париже, а ядро общего руководства – где-нибудь недалеко от Кавказа. В 1924 году в Стамбуле на базе Кавказской конфедерации был основан «Кавказский освободительный комитет».

В 1925 году в Варшаве учредили самую сильную политическую организацию кавказских эмигрантов «Прометей». Из-за противостояния с азербайджанцами, армянские эмигранты традиционно не желали участвовать на политических совещаниях кавказских эмигрантов. Для объединения сил приняли решение в какой-то форме включить армянских эмигрантов в общую кавказскую организацию с помощью грузин.

С этой целью, в 1933 году был создан «Армяно-грузинский унион», который не просуществовал долго.
В 1933 году Комитет независимости Кавказа опубликовал проект Пакта Кавказской конфедерации, который в следующем году подписали в Брюсселе. В Пакте были сформулированы основополагающие принципы конфедерации. Он опирался на принципы взаимного равенства. Кавказский совет, избираемый специально, и его исполнительный орган – Президиум должны были руководить национально-освободительной борьбой народов Кавказа.
На сессии Кавказской конфедерации, состоявшейся в сентябре 1936 года , были заслушаны доклады представителей Азербайджана, Грузии, Северного Кавказа и т. д. Председателю ХVII заседания Лиги наций они представили Меморандум и Пакт. В Меморандуме отмечалось, что кавказцы, борющиеся за независимость, уверены в поддержке прогрессивного человечества. Конфедерация поддерживала тесные связи с аналогичными организациями других народов, входивших в состав бывшей Российской империи.

Кавказские эмигранты в разное время на разных языках издавали журналы под различными названиями, где отражалась кавказская проблематика. Основной целью эмигрантской прессы являлось сближение позиций кавказских политических организаций и их объединение для борьбы за общую цель.
Радикально настроенная часть кавказских эмигрантов надеялась, что освобождение Кавказа станет возможным лишь в случае победы Германии над СССР. Поэому к концу 1930-х годов в Париже и Берлине были основаны прогерманские организации кавказских эмигрантов. Политическое сотрудничество кавказских эмигрантов с переменной интенсивностью продолжалось до начала войны между Германией и СССР.

პატიმატ ტახნაევა: ქრისტიანობა დაღესტანში ( ავარეთში)

Добавьте подпись

პატიმატ ტახნაევა, «შუა საუკუნეების ავარეთის ქრისტიანული კულტურა (VII-XVI სს.) პოლიტიკური ისტორიის რეკონსტრუქციის პროცესში» ( დისერტაციის თეზისები) :

Добавьте подпись

თანამედროვე ავარეთს უკავია ხუნზახის, გუნიბის, გერგებილის, გუმბეტის, ჩაროდინის, ბოტლიხის, ცუმადის, ცუნტის, ახვახის, კაზბეკის, ტლიაროტის თანამედროვე ადმინისტრატიული რაიონები. ავარულ ენაზე მოლაპარაკეთა ტერიტორიის ძირითად ნაწილს ანდო-ცეზის ჯგუფის ენით და კულტურით მონათესავე ხალხების ტერიტორიასთან ერთად რესპუბლიკის თანამედროვე გეოგრაფიაში უკავია დაღესტანის დასავლეთი და ცენტრალური რაიონები. იველა მხრიდან ის შემოფარგლულია ანდის, სალატაუს, გიმრის და სხვა თითქმის ჩაკეტილი ქედებით. შიგნით მას კვეთს მდინარე სულაკის შენაკადები – ოთხი ყოისუ ( ავარეთის, ყაზიყუმუხის, ანდის, კარა) და აგრეთვე კავკასიის მთავარი ქედის მრავალი განშტოება ( შიდა დაღესტანი).
გამოკვლევის საგანია საკუთრივ ქრისტიანობის ისტორია შუა საუკუნეების ავარეთის ტერიტორიაზე.
დაღესტანმცოდნეობაში მას ჩვეულებრივ განიხილავენ ( აღნიშნავენ) როგორც ქართულ ქრისტიანულ კულტურას.
ნაშრომის ქრონოლოგიური ჩარჩოები მოიცავს VII-XVI საუკუნეებს. ავარეთში ქრისტიანობის ქვედა ზღვარად არქეოლოგიურ მასალაზე მითითებით ჩვენ მივიჩნევთ VII საუკუნეს, ზედა ზღვარად, მთიანი ავარეთის მაჰმადიანური ეპიგრაფიკის მონაცემების შესაბამისად, XVI საუკუნეს...
ეს პრობლემა გაჩნდა XIX საუკუნეში როდესაც მთიან დაღესტანში პირველად გამოვლინდა ქრისტიანული სიძველეები. თემის გამოკვლევისას ავტორმა გამოიყენა 1860-ანი წლებიდან 2000 წლამდე (მის ჩათვლით) გამოქვეყნებული ლიტერატურა....

Добавьте подпись

ამ დისერტაციის ობიექტია დაღესტანის რაოდენობრივი თვალსაზრისით ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ხალხი ავარები, ავარული ენა ეკუთვნის კავკასიური ენების დაღესტნის შტოს ანდურ-ცეზურ ჯგუფს. ენების ავარულ-ანდურ-ცეზურ ჯგუფში საკუთრივ ავარული ენის გარდა შედის ავარლების ენითა და კულტურით მონათესავე ანდურ-ცეზური ხალხების ენები..


ცნება « ავარი» ცნობილია უკვე X საუკუნიდან. არაბი ავტორი იბნ რუსტეს მონაცემებით ასე უწოდებდნენ სარირის მმართველს. მთიან დაღესტანში მცხოვრებ ავარებს იხსენებს იოანე დე გალონიფონტიბუსი რომელიც 1404 წელს აღნიშნავდა რომ კავკასიაში ცხოვრობენ « ჩერქეზები,ლეკები, იასები,ალანები, ავარები, ყაზიყუმუხები».
ავარელთა თვითდასახელება « მაარულალ» მომდინარეობს ავარული სიტყვიდან « მეერ», « მთა», ესე იგი ნიშნავს მთიელებს. ეს სახელი ავარლებმა იცოდნენ პოლიტიკური მნიშვნელობით და მისი მეშვეობით აღნიშნავდნენ ყოფილი ხუნზახის სახანოს მკვიდრს და არა ეთნოსს. პ.კ. უსლარის აზრით ეს სახელი მხოლოდ ხუნზახს ეხებოდა. ავარულენოვანი ეთნიკური ჯგუფები თავის თავს თემების მიხედვით უწოდებდნენ...
შუა საუკუნეების ავარეთის ( VI-XI საუკუნეებში არსებული სარირის სამეფოს) ტერიტორიის ძირითადი ბირთვი საკმაოდ დიდი იყო და მოიცავდა თანამედროვე დაღესტანის მთიან ნაწილს და მთისწინეთს. ვ.გ. გაჯიევის აზრით სარირი იყო საერთოდაღესტნური, მრავალი ხალხის და ტომის მომცველი სახელმწიფო.
ჩრდილოეთით სარირი ესაზღვრებოდა ალანებს და ხაზარებს. ალ იაკუბი მას ათავსებს დარუბანდსა და ალანებს შორის. ს IX საუკუნის შუა ხანებში სარირის შემადგენლობაში ხვდებიან პოლიტიკური წარმონაქმნი კაიტაგი და შანდანის ტერიტორიის ნაწილი. X საუკუნის პირველ ნახევარში სარირის გავლენის ქვეშ ექცევა გუმიკი. ამ დროს ალ იაკუბის თქმით არანის დასახლებათა უმრავლესობა ეკუთვნის სარირის მმართველს. XIII საუკუნის თხზულებაში ნათქვამია რომ სარირი ესაზღვრება აფხაზს....
დადგენილია რომ ავარელთა განსახლების თანამედროვე გეოგრაფია (ჭარ-ბელაქანი,სალატავია) არ ემთხვევა ავარელთა განსახლების ისტორიულ გეოგრაფიას. ჩრდილო-დასავლეთი და დასავლეთი დაღესტანის ხალხთა ანდურ-ცეზური ჯგუფით დასახლებული მნიშვნელოვანი ტერიტორია არ შედის სარირის შემადგენლობა-
ში. სარირის ტერიტორიის ცვლილების საკითხი მჭიდროდ იყო დაკავშირებული მისი საგარეო პოლიტიკის საკითხებთან.
სარირის სახელმწიფო განიცდიდა ამიერკავკასიის განვითარებული სახელმწიფოების ( სომხეთი,ალბანეთი და საქართველო) პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და იდეოლოგიურ გავლენას. ეს სახელმწიფოები ცდილობდნენ თავისი გავლენის გავრცელებას ჩრდილო-
-აღმოსავლეთი კავკასიის მოსახლეობაში და ამ მიზნის მიღწევის ერთ-ერთ უმთავრეს საშუალებად ხმარობდნენ დაღესტნის ხალხებში ქრისტიანობის გავრცელებას.
დაღესტანში ქრისტიანობის შეღწევის დრო ზუსტად დადგენილი არაა. ითვლება რომ ქრისტიანობა დაღესტანში ვრცელდებოდა სამხრეთში ალბანეთიდან და სომხეთიდან ( VIII საუკუნემდე, მის ჩათვლით) და დასავლეთში საქართველოდან ( ქართლიდან და კახეთიდან). ამ პროცესზე გავლენა მოახდინეს რელიგიური-პოლიტიკურმა უთანხმოებებმა რომლებიც გაჩნდნენ ქრისტიანული ეკლესიის მონოფიზიტებად და დიოფიზიტებად გაყოფის შემდეგ. ამას აქტიურად იყენებდნენ ერთმანეთთან მებრძოლი ბიზანტია და სპარსეთი. ბიზანტიასთან მებრძოლ სპარსეთს კავკასიაში სჭირდებოდა მოკავშირე და ის დიდხანს უჭერდა მხარს სომხურ-გრიგორიანულ ეკლესიას. სპარსეთის მმართველები მხარს უჭერენ სომეხ მონოფიზიტებს რომელთაც სურთ სრული გამოყოფა ბიზანტიური ეკლესიისგან.
კავკასიის რეგიონში ერთმანეთს ეჯახება წინა აზიის სამი ძლიერი და ერთმანეთთან მოქიშპე სახელმწიფოს, არაბეთის, ირანისა და ბიზანტიის ინტერესები. სწორედ ამ ფონზე უნდა იყოს განხილული რელიგიური ვითარება ჩრდილო-
-აღმოსავლეთი კავკასიის არც ისე დიდ ტერიტორიაზე, დაღესტანში.
სარირი განიცდის მისი უშუალოდ მოსაზღვრე კავკასიის ალბანეთიდან, საქართველოდან, ალანეთიდან, ხაზარეთიდან მომავალი ქრისტიანობის გავლენას. ისტორიული ტრადიცია სარირის საგარეო კონტაქტებს მისცემს ეთნოკონფესიურ ხასიათს. რელიგიური განსხვავებები შუა საუკუნეებში განიხილებოდა როგორც სულიერი, ეთიკური, იურიდიული, ცხოვრების წესის და მსოფლმხედველობის განსხვავებათა ერთგვარი კონცენტრაცია.
სარირის დაშლის შემდეგ წარმოქმნილი ხუნზახის სანუცალო XII საუკუნის დასაწყისში ექცევა საქართველოს ძლიერი პოლიტიკური და იდეოლოგიური გავლენის ქვეშ. ხუნზახის ზეგანზე ახალშექმნილი სახელმწიფოს მმართველი ნუცალის სახელს უახლოებენ ერისთავის ხელქვეითი ადმინისტრატიული პირი ნაცვალის ტრადიციულ ქართულ წოდებას.


ადგილობრივი მოსახლეობის ქრისტიანობასთან ზიარების ხარისხზე მიუთითებს ხუნზახის ზეგანზე არქეოლოგიური მასალებით ცნობილი X-XIV საუკუნეებით დათარიღებული ქართული ეკლესიების (დათუნა, ხუნზახი,ამიტლი,ხინი,ზაიბი, ობოდა და სხვ.) არსებობა. ხუნზახის ზეგანზე ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის საქმიანობას აკონტროლებს ქართული ცენტრალური სამეფო ხელისუფლება.
ხუნზახის სანუცალოს გარდა სარირის დაშლის შემდეგ შიდა დაღესტანში გამოიყოფა ავარეთის კულტურულ-პოლიტიკური ცენტრები ანდალალი და გიდატლი. აქ განიხილება ქრისტიანული კულტურის არქეოლოგიურ და სხვა ძეგლთა დიდი ჯგუფი. ეპიგრაფიკის მეშვეობით ეს ძეგლები თარიღდება X-XV საუკუნეებით. კარტოგრაფირებისას ისინი მწკრივდებიან ქრისტიანული ჰერეთიდან (VII-X სს.),მოგვიანებით კახეთიდან შიდა დაღესტნისკენ მიმავალი საკომუნიკაციო გზების გასწვრივ. ( ჰერეთი: «აღმ. საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა. წყაროებში პირველად მეხუთე საუკუნეში მოიხსენიება. უძველეს ხანაში კავკასიის ალბანეთის სამეფოში შედიოდა. X-XV საუკუნეების მიხედვით მოიცავდა გვიანდელი შიგნიკახეთის და გაღმამხარის ტერიტორიას ( მდ. ალაზნის ველი) საინგილოს ჩათვლით. XII ს-ში ჩამოყალიბდა საქართველოს ფეოდალური მონარქიის ერთ-ერთი ადმინისტრატიულ-პოლიტიკური ერთეული ჰერეთის საერისთავო რომელიც დაღესტნის მოსაზღვრე მთიანეთსაც მოიცავდა. ზოგი წყაროთი ცნება ჰერეთი კავკასიის ალბანეთის ტერიტორიასაც აღნიშნავს. XV საუკუნიდან ცნება ჰერეთი აღარ იხმარება, ის შეცვალა ცნება კახეთმა. Qართული ვიკიპედია,მთარგმნელი).
წყაროების თანახმად ჩრდილო-დასავლეთ,მაღალმთიან ავარეთში ქრისტიანობის გავრცელების ქვედა ზღვარი უნდა იყოს ა.წ. პირველი საუკუნე, ზედა ზღვარი კი უნდა იყოს სასაზღვრო ქრონოლოგიური ზღვარი ქრისტიანობასა და ისლამს შორის, რომელიც მერყეობს XVI-XVII საუკუნეებს შორის.
მე-13 საუკუნის შუა ხანებში პოლიტიკური კრიზისის შედეგად ხუნზახის მთელი ზეგანი დაიპყრო მაჰმადიანთა ჯარმა. ხუნზახში მკვიდრდება პირველი მაჰმადიანური მმართველობა. იმის გათვალისწინებით რომ ეს იყო ჩრდილო-აღმოსავლეთ კავკასიაში საქართველოს ბატონობის პერიოდი,ღაზიური მმართველობა ხანმოკლე იყო. ხუნზახში ბრუნდება ნუცალთა წინა სურაკატული დინასტია საქართველოზე ორიენტირებული პოლიტიკური ხელისუფლების ტრადიციებით. მთიან დაღესტანში ორგანიზებულ ფორმებს იღებს ქართული ეკლესია რომელსაც თავიდანვე მფარველობდა საქართველოს ცენტრალიზებული სახელმწიფო.
მე-13 საუკუნის ბოლოსთვის ოქროს ურდოს ყაენთა ძალაუფლებას თუ გავლენას ექვემდებარება დაღესტანის ზოგი ოლქი. აქ მაჰმდიანი სასულიერო წოდება სარგებლობს ოქროს ურდოს მმართველი ზედაფენის პოლიტიკური მხარდაჭერით. XIV საუკუნეში ხუნზახის სანუცალო აღმოჩნდა მაჰმადიან სახელმწიფოთა გარემოცვაში და მისი მმართველი მაჰმადიანდება ეკონომიკური აუცილებლობის ზეწოლით.
მიუხედავად ნუცალის გამაჰმადიანებისა ხუნზახის სანუცალოში იქმნება ქრისტიანობის და მაჰმადიანობის ხანგრძლივი თანაარსებობის იშვიათი სიტუაცია. … მართლმადიდებლობა აქ ეყრდნობოდა ხანგრძლივ ისტორიულ ტრადიციას რომელიც პირდაპირ იყო დამოკიდებული XIV საუკუნემდე, თემურის ლაშქრობებამდე ზოგადი აღმავლობის განმცდელი საქართველოს მხარდაჭერაზე, მაშინ როდესაც XIV საუკუნის დასაწყისში ხუნზახის სანუცალოს სახელმწიფო რელიგიად ქცეულ ისლამს ჯერ-ჯერობით მხარს უჭერდა მხოლოდ ნუცალის ხელისფლება რომელიც XIV საუკუნის მეორე ნახევრამდე განიცდის პოლიტიკურ კრიზისს.


უეჭველია რომ თემურის თავდასხმამ XIV საუკუნის ბოლოს კრიტიკული დარტყმა მიაყენა ქრისტიანობის პოზიციებს ავარეთში, მაგრამ მაღალმთიან დაღესტანში, დიდოში ქრისტიანობა საქართველოს აქტიური მხარდაჭერით XVI საუკუნემდე უწევს წინააღმდეგობას ისლამს. ..
ავტორს კვლევაში შეაქვს თქმულებები ავარული სოფლების დააარსების შესახებ როგორც მთიან დაღესტანში ქრისტიანობის ისტორიის წყარო.
გაქრისტიანების პროცესის, მისი გავრცელების არის, დაკრძალვის ქრისტიანული წესების შესასწავლად ავტორი იყენებს ავარეთის ქრისტიანული კულტურის სამარხ ძეგლებს.
თავისი არსებობის დასაწყისიდანვე ქრისტიანობა (მართლმადიდებლობა) ავარეთში იღებს ორგანიზაციულ ფორმებს. ქრისტიანული რელიგიური ცხოვრების ძირითადი ფორმა იყო ეპარქია, საეკლესიო ოლქი ეკლესიის მქონე მოსახლეობით. ეკლესიათა შენახულობის მიუხედავად ( მიწისზედა თუ არქეოლოგიური ძეგლები), ავარეთის ქრისტიანული ხუროთმოძღვრება დღემდე არ ყოფილა კვლევის დამოუკიდებელი თემა... ავტორის მიზანია ამ ძეგლების გეოგრაფიის და მათი ისტორიულ-ხუროთმოძღვრული წყაროების დადგენა.
მთიანი დაღესტანის მოსახლეობის იდეოლოგიაში მომხდარი ცვლილებები აისახება მის მხატვრულ კულტურაში. განიხილება შუა საუკუნეების ავარეთის ქრისტიანული ძეგლების ქრისტიანული სიმბოლოები და რელიგიურ-მითიური მოტივები ( ძირითადად პეტროგრაფიკა და ქვის კვეთილობა). ავტორი ცდილობს ქრისტიანული სიმბოლოების მქონე პეტროგლიფების მნიშვნელობის გარკვევას.
ახლებურად განიხილება ქრისტიანული კულტურის სამი გამორჩეული პეტროგრაფიული ძეგლი რომლებითაც ადრე მხოლოდ ხელოვნებათმცოდნეობის თვალსაზრისით იყვნენ დაინტერესებულნი. ერთ-ერთ მათგანზე არის « წმინდა ესტატეს სასწაულის» ქრისტიანული სიუჟეტი რომელიც საკმაოდ ფართოდაა გავრცელებული კავკასიაში.... ჩანს ფართოდ გავრცელებული ძირითადი ქრისტიანული სიმბოლოები ( ფარშევანგები, მტრედები, გრიფონები, სიცოცხლის ხე).
ანდალალის ტერიტორიაზე აღმოჩენილი ძეგლების ერთ ჯგუფს (ნაწილობრივ გრაგმენტებს) , « წნულის» ტიპის ორნამენტით შემკულ გარკვეული ფორმის ქვებს ავტორი განიხილავს როგორც მის ტერიტორიაზე არსებული ეკლესიების კანკელების შემკულობის ფრაგმენტებს.
გაქრისტიანების პროცესთანაა დაკავშირებული დაღესტანში ქართული დამწერლობის გავრცელება. ეპიგრაფიკული ძეგლები გვეუბნებიან ავარეთში ქრისტიანული კულტურის ქრონოლოგიური დიაპაზონის, ქართული დამწერლობის გავრცელების მასშტაბის და ქართულ გრაფიკულ სისტემაზე დაფუძნებული ადგილობრივი დამწერლობის არსებობის შესახებ.
ხუნძური ეპარქიის დიოცეზის დადგენისას ავტორი იმოწმებს დადგენილ ფაქტებს რომლებიც ლაპარაკობენ ეპარქიის ქართულ წარმოშობაზე, იქ ქართველი სამღვდელოების ყოფნაზე,წირვის ქართულად ჩატარებაზე და ქართული დამწერლობის არსებობაზე. ავტორის დასკვნით ხუნძური ეპარქიის ტერიტორია უფრო დიდი უნდა ყოფილიყო ხუნზახის სანუცალოს ისტორიულ ტერიტორიაზე და მოიცავდა გიდატლის, ანდალალის და სხვა თემებს
 (გაგრძელება იქნება).

არც კი ვიცი რა ვთქვა....

დღეს კიდევ ერთი, წარმოუდგენელი, ძალზედ შემაშფოთებელი (არც კი ვიცი რა სიტყვით გამოვხატო) ფაქტი მოხდა კახში. 
კახის ეკლესიის წინამძღვარმა მამა ბასილმა წირვის შემდეგ განაცხადა, რომ ეკლესიის საკუთრებაში არსებულ ოთახში ვეღარ შეუშვებდა ქსოვისა და ინგლისური ენის შემსწავლელ ჯგუფის ბავშვებსა და მოზარდ წევრებს, რადგან აქაური ხელისუფლება ძალზე უარყოფითად არის განწყობილი ამ წრეებისადმიო (?!).
მისი თქმით, მან ეს გადაწეყვეტილება ხელისუფლების ზეწოლის შედეგად მიიღო (?!). 

ცნობისათვის: 
კულტურის ცენტრის შენობის დაწვის შემდეგ, მამოს კურთხევა ვთხოვე, რათა კვირაში ორი-ორი საათით, ეკლესიის დამხმარე შენობის ოთახში  ჩატარებულიყო ინგლისურისა და ინგილოური წინდების ქსოვის გაკვეთილები. მან დიდი სიხარულით მიიღო ეს წინადადება.
ინგლისურს ასწავლიდა ამერიკელი გოგონა, (რომელიც აზერბაიჯანულ სკოლაში ასწავლის). თითქმის ერთი წლის განმავლობაში იგი დამატებით, საკუთარი დროის ხარჯზე, სრულიად უფასოდ ასწავლიდა ყველა მსურველს, როგორ ბავშვებს ასევე უფროსებსაც).
რაც შეეხება ქსოვის შემსწავლელ წრეს, ეს ძალზე მნიშვნელოვანი საქმეა. კახში მხოლოდ ერთმა-ორმა ადამიანმაღა თუ იცი ქსოვა და ეს ხელსაქმე გაქრობის პირასაა და სწორედ ამის გამო, გავხსენით ეს კურსები და ჩემი უახლოესი მეგობრების და ნათესავების დახმარებით მასწავლებელს თვეში 50 აზ. მანათს ვუხდიდით (50 ევრო). 6-7 თვის განმავლობაში ეს საქმე, ნელ-ნელა უკეთესობისკენ მიდიოდა. იმედის მომცემი შედეგებიც იყო უკვე და თან და თან უფრო მეტი სკოლის მოწაფე და ახალგაზრდა გოგონები ერთვებოდა ამ საქმეში, თუმცა....

ბოლშევიკების მიერ დაპყრობილი საქართველოს ისტორიიდან: გლეხობის აჯანყება აფხაზეთში 1931 წელს

აფხაზეთი უახლოეს წარსულში და დღეს ( წერილი საქართველოდან)
1931 წლის გლეხთა მოძრაობა აფხაზეთში :
აფხაზი გლეხების თავისუფალ ბუნებას მძლავრად დაეტაკა ბოლშევიკების ორი კანონი: 1/ პოლიციური კოლექტივიზაციის გატარება და 2. ხორცის და სხვა პროდუქტების დამზადების გეგმის რეალიზაცია. აქ არ არის ლაპარაკი პოლიციური კოლექტივიზაციის გატარების ხერხებზე. ამის შესახებ ბევრი თქმულა და მას ყველა იცნობს, ვინც საბჭოთა ეკონომიკურ

რომანოვების აგენტი, აღმოსავლელი "ბრძენი" და "მოგვი" გიორგი გურჯიევი

რუსული» «აღმოსავლეთი» და „კავკასია" დასავლეთისთვის:
ერთ დროს გურჯიევის მოწაფე და ბიოგრაფი ლუის პაუელსი ახსენებს წყაროებს რომელთა თანახმადაც გურჯიევი იყო რუსეთის საიდუმლო აგენტი რომელიც მისიით იყო გაგზავნილი ტიბეტში ( Louis Pauwels,Monsieur Gurdjieff, Seuil,1954).
ჟერალდინ ვირელდაზ, ჟორჟ გურჯიევი, საიდუმლოებებით აღსავსე მოგვი:

" დამოუკიდებელი აფხაზეთის" მამა დამფუძნებელთა გამოყვანის მეთოდი-გარუსება და პროვინციული შოვინიზმი

აფხაზეთის ტურათა ხროვის ღამის კონცერტი მეტად წარმტაცია, ვერავითარ მაგის მსგავსს ვერ შექმნიან დაღესტნის ტურები.» ( აფხაზი რევოლუციონერი, აფხაზური ეროვნული საბჭოს პირველი თავმჯდომარე, აფხაზეთისა და ჩრდილო კავკასიის ერთიანობის მომხრე და აფხაზეთისა და საქართველოს ერთიანობის მოწინააღმდეგე პედაგოგი, ეთნოგრაფი, მხარეთმცოდნე სიმონ ბასარია ( 1884-1942).

აფხაზეთი უახლოეს წარსულში და დღეს :

( წერილი საქართველოდან)





აფხაზეთის სკოლები

ხშირად სკოლა ღაღადებს იქ სადაც დეკრეტები და დადგენილებები სდუმან. ეს განსაკუთრებით ცხადი გახდება ბოლშევიკური სკოლის შესწავლით. არსად არ არის ასეთი ზღვარი სიტყვასა და საქმეს შორის, როგორც აქ. სკოლა ამჟღავნებს იმას რასაც საქმით აკეთებს ხელისუფლება. მივყვეთ ფაქტებს, ვნახოთ რა მდგომარეობასთან გვაქვს საქმე.

ჯერ კიდევ ბიუროკრატიული მმართველობის დროს ხელისუფლება ხსნიდა საქართველოში რუსულ სკოლებს ახალთაობის რუსიფიკატორულ ნიადაგზე აღზრდის მიზნით; ზოგან ქართულ ენას სრულიად კრძალავდა,ზოგ ადგილას ასეთი აკრძალვა არც იყო საჭირო... აფხაზეთში მეფის დროს იყო რუსული სკოლები, ქართული კი, როგორც გამონაკლისი. რევოლუციის ხანიდან იწყება ქართული სკოლების ქსელის გაშლა,
მაგრამ რუსული სკოლის წინააღმდეგ ბრძოლა არავის გამოუცხადებია,რუსული ენა არავის აუკრძალავს. პირიქით,ამ ენის სწავლებისთვის ქართულ სკოლებში განსაზღვრული თანხები იხარჯებოდა.

რა ხდება ბოლშევიკების დროს აფხაზეთში? ქართული სკოლების ქსელი არც თუ ფარდოვდება, ზოგან მცირდება რიცხობრივად ( გაგრის რაიონი) და ყველგან ეცემა თვისობრივად რუსულ სკოლასთან შედარებით. მაგალითისთვის ავიღოთ გუდაუთის რაიონი: თვით გუდაუთში ქართული სკოლა გაიხსნა 1917 წელს. აქედან მას ემატება თითო ჯგუფი ყოველ წელს და ბოლშევიკების დროს გვაქვს ნორმალური ტიპის ოთხწლედი. ამის შემდეგ გადის ათი წელი და სკოლას არც ერთი ჯგუფი არ ემატება. ყოველ წელს თხოულობს ქართული საზოგადოება ქართულ სკოლას,მაგრამ ამაოდ. და ეს მაშინ როდესაც რაიონში ქართული მოსახლეობა რვა ათასს აღემატება...
რუსული მოსახლეობა კი ძალიან მცირეა. მართალია აქ უკანასკნელად ათასობით ცამოდიან, მაგრამ ეს ახალჩამოსულები ერთ ადგილას არ ჩერდებიან და სკოლაშიაც არავინ შეჰყავთ. პირიქით,რუსები სკოლიდან გამოყვანილ ბავშვებს ამუშავებენ სოვხოზებში რომ ლუკმა პური იშოვონ.

ამრიგად მიუხედავად რუს მცხოვრებთა სიმცირისა გუდაუთაში გვაქვს რუსული ოთხწლედი, შვიდწლედი და ცხრაწლედი. უკანასკნელად გახსნეს სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკუმი, რასაკვირველია რუსული. თვით ქალაქში, სადაც მოსახლეობის 80% ქართველებია,გახსნილია ორი საბავშვო ბაღი, ორივე რუსულ ენაზე; ქართულზე ან აფხაზურზე არც ერთი. დიდი თხოვნისა და თვითდაბეგრვის შემდეგ «დაკმაყოფილდა» ქართველობის სურვილი და 1931-32 სასწავლო წლებში დაემატა ქართულ სკოლას ერთი ჯგუფი,მაგრამ ეს ჯგუფი დაემატა სწორედ ფორმალურად და არა არსებითად. ჯგუფის გაზრდის და მეორე საფეხურის სკოლის მუშაობისთვის აქ არც ერთი მასწავლებელი არ გამოუგზავნიათ. არც დამატებია არც ერთი ოთახი. მეცადინეობას მე-5 ჯგუფთან აწარმოებენ ოთხწლედის მასწავლებლები,როცა დროს იშოვიან. მასწავლებლები არიან ახალგაზრდები და გამოუცდელები. ხელისუფლება იმით ეხმარება ახალგაზრდა მასწავლებლებს რომ ისედაც დატვირთულთ ორ-ორი ჯგუფით, ავალებენ შეკრიბონ ადგილობრივი მცხოვრებნი და ასწავლონ უფასოთ წერა-კითხვა,მოაწყონ წარმოდგენები ავიოხიმიის თუ სხვა ამგვარი ორგანიზაციების ფონდის გასაძლიერებლად და სხვა. ასეთ დატვირთულ მასწავლებლებს, რომლებსაც ერთი საათიც არ რჩებათ დრო პედაგოგიური წიგნების საკითხავად, აბარებენ კიდევ მეხუთე ჯგუფს. აქ გარკვეული მიზანია: «დაკმაყოფილდეს» მოსახლეობის ათი წლის თხოვნა და ჩაიწეროს ქართული შვიდწლედი განათლების განყოფილების მიერ შედგენილ სკოლების სიაში. ეს ქართული სკოლის შესახებ.

აქ არის, სომხური, ბერძნული და თურქული სკოლებიც. მაგრამ მათი ბედი კიდევ უფრო ცუდია ვიდრე ქართულის. პირველი და მეორე ჯგუფის შემდეგ ბავშვი უნდა გადავიდეს რუსულ ჯგუფში. მშობლიურ სკოლაში ნასწავლი მისთვის თითქმის გამოუსადეგარი ხდება და ბავშვი ხშირად ფრთხება მისი სკოლიდან რუსულ სკოლაში გადასვლის დროს, რასაც შედეგად მოსდევს უმეტეს შემთხვევაში სკოლის მიტოვება და ცხოვრების სახსრის ძიება.

ნაციონალური სკოლის ფორმალური არსებობით, ხელისუფლება რა თქმა უნდა არაფერს აგებს, რადგან იცის- « ყველა გზა რომში მიდის». ყოველი ბავშვი რუსულ სკოლაში უნდა შევიდეს თუ სწავლას აგრძელებს.

შევეხოთ ახლა აფხაზურ სკოლებს :

თანახმად აფხაზეთის განათლების სახალხო კომისარიატის დადგენილებისა, აფხაზეთში უნდა გახსნილიყო აფხაზური სკოლები. გახსნეს აფხაზური და გაუგზავნეს რუსი მასწავლებლები. რუსმა მასწავლებელმა ცხადია არ იცის აფხაზური და ასწავლის რუსულად. ამრიგად სახელით გვაქვს აფხაზური სკოლები, შინაარსით კი-რუსული. მაგალითისთვის ავიღოთ სოფელ ზვანდრუფშას სკოლა ( გუდაუთის რაიონი). იქ არიან მასწავლებლები აფხაზი და რუსი. ერთი ასწავლის რუსულად,მეორე აფხაზურად. ე.ი. ერთს ყავს რუსული ჯგუფი, მეორეს აფხაზური. ამ თემში რუსული მოსახლეობა სრულიად არ არის. . ასე რომ სკოლაში არც ერთი რუსი ბავშვი არ სწავლობს. არიან აფხაზები და ერთადერთი ქართველი. რადგან აფხაზურ სკოლაში ნამყოფი ბავშვი უთუოდ რუსულ სკოლაში უნდა გადავიდეს,
ამიტომ აფხაზურ სკოლაში ნამყოფი ბავშვი ყოველთვის მოისუსტებს. ხშირად ნიჭიერი ბავშვებიც სწავლას თავს ანებებენ. ამ მოვლენას აფხაზი მშობლები ამჩნევენ და რადგან აფხაზურ სკოლის გვერდით და თვით აფხაზურ სკოლებშიაც რუსული ჯგუფებია-მოსახლეობას რუსულ ჯგუფში შეჰყავს ბავშვი. აფხაზი გლეხი,
ისევე როგორც ყველა სხვა გლეხები, საკითხს პრაქტიკულად უყურებს. მან იცის რომ აფხაზური ენა ლიხინს რომ გასცილდები მერმედ აღარ იხმარება და ცდილობს ასწავლოს ბავშვს იმ ენაზე რომელსაც ხელისუფლება პრიორიტეტს აკუთვნებს, ესე იგი რუსულ ენაზე. რადგან საკითხი ასე დგას და მოსახლეობასაც ბავშვები რუსულ სკოლებში შეჰყავს ხელისუფლება რუსული სკოლების გახსნას ხალხის მოთხოვნილებად ასაღებს და თავის მიზანს, მოსახლეობის გარუსებას, უფრო კარგათ ემსახურება.

სოფელი ლიხინი აფხაზეთის ისტორიული და ცენტრალური სოფელია. აქ მოსახლეობა მთლიანად აფხაზებია. იგი ქალაქის ახლოსაა ( გუდაუთიდან ლიხინის ცენტრამდე 4 ვერსია) და მოსახლეობა სწავლას უფრო ეტანება ვიდრე ვინემ სხვა სოფლებში.; ჯირხვის, ზვანდრუფშის და მახლობელ სოფლების ბავშვები აქ სწავლობენ რადგან აქ არსებობს 7-წლიანი შრომის სკოლა საკოლმეურნეო სკოლის სახით; აქ არის საბავშვო ბაღიც,სადაც მიჰყავთ აფხაზი ბავშვები. ეს სოფელი ლაკობას სოფელია და იგი ხელისუფლების ყურადღების ცენტრში დგას. 7-წლედში რუსულად ასწავლიან, თითქოს ეს ბუნებრივია, მაგრამ საკვირველი ის არის რომ ხელისუფლება გზას უხსნის ვითომ აფხაზურ სკოლებს, ხოლო ბავშვებს ამზადებს რუსული სკოლისთვის. საბავშვო ბაღშიაც მუშაობა უსუსურ ბავშვებთანაც კი რუსულ ენაზე სწარმოებს, მიუხედავად იმისა რომ ხელმძღვანელებმა აფხაზური ენა მშვენივრად იციან. რუსული საბავშვო ბაღი გზაა რუსული სკოლისკენ. ამრიგად: ყველა სკოლისათვის განვითარების გზები დაკეტილია გარდა რუსული სკოლისა. ქართულ და აფხაზურ სკოლებს ისეთ პირობებს უქმნიან რომ ისინი უკან მიდიან, რუსულ სკოლას კი ზრდის და ანვითარებს აფხაზებისა და ქართველების ხარჯზე მატერიალირადაც და შემადგენლობითაც. ამას ნათლად გვისურათხატებს თვით რუსული სკოლების შესწავლა. ავიღოთ მაგალითისთვის გუდაუთის რუსული 7-წლედი
დავაკვირდეთ მოწაფეთა შემადგენლობას. მოწაფეთა საერთო რიცხვიდან დიდი უმრავლესობა აფხაზებია, აი ცხრილი.

აფხაზები-255 მოწაფე;
ქართველები-21;
რუსები,სომხები, ბერძნები და სხვანი-115.

ამ უბრალო მაგალითიდანაც კი სჩანს რომ იმ სკოლაშიც რომელიც ვითომდა რუსული მოსახლეობისთვის არის დანიშნული, უმრავლესობას აფხაზები და სხვები შეადგენენ. რუსები კი 7-8%-ს არ აღემატება. ამ სკოლიდან 4 ვერსის დაშორებით კი არის რუსული სკოლა რომელიც ზრდის რუსულ ნიადაგზე აფხაზ ბავშვებს ( ლიხინის სკოლა). ქართველი ბავშვების ასე მცირი რიცხვი ამ სკოლაში აიხსნება მით რომ აქაურ ქართველებს ბავშვი შეჰყავთ თავიდანვე ქართულ ოთხწლედში. ქართულ ოთხწლედ დამთავრებული ბავშვი როცა მიდის რუსულ სკოლაში მას სვამენ მესამე ჯგუფში, ესე იგი უკან ახევინებენ ორი წლით იმ საბაბით რომ ბავშვმა ენა არ იცის და ერთი-ორი წელი ენის შესწავლას უნდაო. ეს ერთის მხრივ სცემს ქართული სკოლის პრესტიჟს,მეორე მხრივ ბავშვში კლავს სწავლის ხალისს და ის ხშირად სკოლას სრულიად სტოვებს. მართალია სოხუმში არის ქართული 7-წლედი მაგრამ გუდაუთიდან ან სხვა რაიონიდან იქ ბავშვის შენახვას ვინ შესძლებს ისეთ სიძვირეში და გაჭირვებაში რომელშიც ეხლა არის მოსახლეობა? ამის საშვალება მშობლების 5%-საც არა აქვს. ამრიგად როგორც აფხაზ ისე ქართველ ბავშვისათვის რჩება ერთად-ერთი რუსული სკოლა.

ყველა ტიპის სკოლებში, რუსულ სკოლებშიც სწავლის ხარისხი მეტად დაცემულია. ხელისუფლება და მასზე დამოკიდებული სკოლაც ბავშვს მოთხოვნილებათ უყენებს დაიზეპიროს მოხსენებები მიღწევებზე, გაასაღოს ობლიგაციები, სხვადასხვა ლატარეის ბილეთები, შეჯიბრება, დამკვრელობა და სხვა. აი ყველა ეს ეთვლება მას საზოგადოებრივ მუშაობაში და სწავლის ხარისხი რჩება განზე. ასე მაგალითად სოხუმში გახსნეს სპეციალური ინსტიტუტი რომელმაც ორიწლინახევრის შემდეგ გამოუშვა დიპლომიანი «სპეციალისტები» ,მაგრამ ეს დიპლომიანი ხალხი აღმოჩნდნენ « სპეციალისტები» მხოლოდ პოლიტგრამოტაში და არა იმ დარგში რის დიპლომიც ხელთ აქვთ.

ჩვენ აღვნიშნეთ რომ ბოლშევიკები ცდილობენ მომავალი თაობების გარუსებას სკოლის საშვალებით. აქვე არ უნდა დავივიწყოთ რომ ისინი არ ივიწყებენ სკოლის გარეშე ახალგაზრდობასაც. მათ აერთიანებენ პიონერთა ორგანიზაციაში, ავარჯიშებენ რუსულად, ამღერებენ რუსულად. ერთი სიტყვით ცდილობენ მათ რუსულ საზოგადოებაში გათქვეფას. ეს არ ხდება უნებლიეთ ან შეუგნებლად. ოკუპანტებმა კარგად იციან რასაც აკეთებენ და რასაც ემსახურებიან. დავამტკიცოთ ეს ფაქტებით.

მოსკოვის მიერ საქართველოს დაპყრობამ წყალი აამღვრია. ამღვრეულ წყალში ლოქოს ძიება-ეს ხომ ბოლშევიკების და მათი აგენტების პირდაპირი საქმეა. ამ შექმნილი მდგომარეობით სარგებლობს ზოგიერთი და ბოლშევიკების გაბატონების დღიდანვე ანთხევენ პროვინციული შოვინიზმის შხამს, განსაკუთრებით ახალგაზრდობაში. ავიღოთ ერთი თვალსაჩინო მაგალითი:

აფხაზეთის მოწინავე ძალები კარგად იცნობენ სიმონ ბასარიას როგორც ბოლშევიკების აგენტს და მათი საქმიანობის პირდაპირ მსახურს. იგი განათლების ფრონტზე მუშაობს, განათლების სახალხო კომისარიატის დაახლოებული პირია. მან აფხაზეთის განსახკომის წინადადებით დასწერა გეოგრაფიის სახელმძღვანელო აფხაზეთის სკოლებისათვის,რა თქმა უნდა რუსულ ენაზე, სახელწოდებით « აბხაზია». ეს წიგნი ამჟღავნებს ავტორს როგორც გამოუსწორებელ შოვინისტს. დავიწყოთ უბრალო ფაქტიდან და გადავიდეთ უფრო დიდებზე:

აფხაზეთი რომ ლამაზი და მომხიბლავი კუთხეა ჩვენი ქვეყნის-ეს ბასარიას პირველად არ უთქვამს. ამ სიმართლეს ევროპიელები და სხვა ქვეყნის მნახველები აღნიშნავენ. მაგრამ ბასარიას უნდა სთქვას რაღაც არაჩვეულებრივი. ყველაფერი უდიდეს სიმშვენიერედ დასახოს და თავისი კუთხის უპირატესობა აგრძნობინოს ყველას. ერთ ადგილას ის სწერს : « ტურათა ხროვის ღამის კონცერტი მეტად წარმტაცია, ვერავითარ მაგის მსგავსს ვერ შექმნიან დაღესტნის ტურები.» მართლაც შედევრია ! ამაზე შორს მართლაც ვერ წავა გეოგრაფიის ცოდნა ! წარმოიდგინეთ,თავისი ქვეყნის ტურების ჩხავილიც კი დიდებულ კონცერტად ეჩვენება,მაგრამ დაღესტნის ტურების « სოპრანო» როგორღაც ყურში არ მოსდის.

ეს პატარა მაგალითი აშკარად გვეუბნება თუ როგორ გეოგრაფიულ ცნობებს აწვდიდა ბასარია ახალგაზრდობას. იგი ტურების «კონცერტით არ კმაყოფილდება და ებრძვის ყოველივე ქართულს. მაგრამ პირველადვე ის ეჭიდება ყველაზე უძლიერეს მოწინააღმდეგეს, სახელდობრ საქართველოს ისტორიას,ენათმეცნიერებას და მასში მომუშავე პირებს. იგი ცდილობს გაილაშქროს პროფ. ხახანაშვილის წინააღმდეგ. პროფ. ხახანაშვილი, როცა ჩვენი ერის წარსულს ეხებოდა, ერთ ადგილას აღნიშნავს რომ აფხაზეთი როცა ძლიერდება როგორც სამთავრო ავიწროებს მის მოსაზღვრე კუთხეს, სამეგრელოს...აფხაზური ენა ახდენს გავლენას მეგრულზე და სხვა. ეს ისტორიული ექსკურსია მწერალს, ცხადია, არავის წინააღმდეგ არ მოუხდენია. ბასარია კი ბრძოლას იწყებს სწორედ აქედან საქართველოს და ქართული მეცნიერების წინააღმდეგ. და ამბობს ამაზე შემდეგს : « საწყენია რომ აფხაზეთის ხალხი ყელზე დაადგა მეცნიერების პირთ (ქართველებს) და ისინი თავისი ნაციონალისტური მიზნებით ჩრდილს აყენებენ აფხაზებს იმის დაბრალებით რასაც თვითონ ეს ნაციონალისტები პრაქტიკაში ატარებენ, ესე იგი სხვისი ტერიტორიის დაპყრობას».

უკანასკნელ მოსაზრებას ბასარია ანვითარებს და დემოკრატიულ ძალთა გაერთიანებას და აფხაზეთის საქართველოსთან ერთად მხარში ამოდგომას ხსნის როგორც აფხაზეთის დაპყრობას. ამგვარად იბრძვის რა საქართველოს დემოკრატიული ხელისუფლების წინააღმდეგ იმ საბაბით თითქოს საქართველომ დაიპყრა აფხაზეთი-ხმა-მაღლა და ურცხვად გაიძახის : « აფხაზეთი საქართველო არაა ».

« გეოგრაფიის» ავტორი-ბოლშევიკების აგენტი ეროვნულ პოლიტიკაში სამეგრელოსაც ისე იხსენიებს როგორც დამოუკიდებელ სახელმწიფოს. მაგრამ ეს მას გულუბრყვილობით როდი მოსდის ! არამედ ეს განზომილი და მზაკვრული პოლიტიკაა საქართველოს დასამცირებლად და მისი გავლენის გასაქრობად. ბასარია მოსკოვის ენით ლაპარაკობს. ცნობილი დებულება: « დაჰყავი და იბატონე» ბასარიების მონაწილეობით და ხელებით ხორციელდება. ასეთი პირების წყალობით გაძლიერდა « მაფალუისტები»-ს სეპარატისტული მოძრაობა სამეგრელოში და ის დაგვირგვინდა მეგრული გაზეთის გამოცემით ( თუმცა მისი ავტორი დასაჯეს რატომღაც).

ასეთია მოსკოვის აგენტების მოღვაწეობა და მათ მიერ ბოლშევიკების პრაქტიკის თეორიულად დასაბუთების ცდა. მაგრამ მათ საბედნიეროდ მასსა არ მიჰყვება. თვით ბოლშევიკებიც კი აუმხედრდნენ ბასარიას ასეთი დათვური სამსახურისთვის. მაგრამ რას დააკლებენ «ეშმაკები როცა ღმერთი (მოსკოვი) მის მხარეზეა». დაბალ მასსას ბასარიას ნანა სრულიად არ ესმის. მან თავისი აზრი ბოლშევიკებზე უკვე გამოიტანა 1931 წელს. მართალია მას ეს ძვირად დაუჯდა,მაგრამ ფაქტი მაინც ფაქტად რჩება. ხალხის სურვილი და მისწრაფება 1931 წლის აფხაზეთის გლეხების მასიურმა გამოსვლამ აშკარად გამოხატა». გენო, აფხაზეთი, 1932 წ. შენიშვნა : ეს წერილი დაიბეჭდა საქართველოს პოლიტიკური პარტიების ორგანოში « დამოუკიდებელი საქართველო» ( პარიზი, 1933 წლის აპრილი, ნომერი 88).

დავიწყებული ვალერი ჭალიძის არქივიდან :

დავიწყებული ვალერი ჭალიძის არქივიდან :

სისხლის სამართლის დანაშაულები :

უკვე დიდი ხანია რაც აზერბაიჯანის ხელმძღვანელობა მაჰმადიანთა რელიგიურ ხელმძღვანელობასთან ერთად ანტიქართული პოლიტიკის გატარებისას ყველანაირად ცდილობს ქრისტიანულ საკულტო შენობათა (შუა საუკუნეების ქართული ეკლესიების) მოსპობას,ანგრევს მათ სხვადასხვა საბაბით, სტოვებს მათ სახელმწიფო დაცვის გარეშე და ა.შ., თუმცა ისტორიული ღირებულების არმქონე XVIII-XIX საუკუნეების მიზგითებს მკაცრად იცავენ როგორც «კულტურის ძეგლებს.»

მაგრამ ეხლა ანტიქართული ელემენტი დაადგა პირდაპირ სისხლის სამართლის დანაშაულთა გზას.

1971 წლის აგვისტოში კვალიფიცირებულად და ორგანიზებულად ააფეთქეს ზაქათალის რაიონის სოფელი ალიაბადიდან ექვსი კილომეტრის მოშორებით არსებული ღვთისმშობლის ქართული ეკლესია,შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების გამორჩეული ძეგლი.

დამნაშავეთა «ხელწერა» იგივეა რაც იყო ბოლო წლებში საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სამხრეთ-აღმოსავლეთი რაიონების ტერიტორიაზე მდებარე შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლების აფეთქებისას. ეს ლაპარაკობს იმაზე რომ ორივე შემთხვევაში მოქმედებს მაღალკვაკიფიცირებული დამნაშავე ხელი.

ძაქათალის,ბალაქანისა და კახის რაიონებში მეფობს ბანდიტიზმი და ტერორი. რაიონების ხელმძღვანელობისა და როგორც ჩანს მასთან დაკავშირებული დამნაშავე ელემენტების მსხვერპლებად ხდებიან აზერბაიჯანის ხელმძღვანელობის ასიმილატორული პოლიტიკის წინააღმდეგ ყველაზე აქტიურად გამომავალი ქართველები.

1969 წლის თებერვალში ზაქათალის რაიონის სოფელი ალიაბადის კოლმეურნეებს კნფლიქტი მოუვიდათ რაიონის კომპარტიის რაიონული კომიტეტის პირველ მდივან ახმედოვთან ( კოლმეურნეობის თავმჯდომარე რაჯაბოვის უკანონობათა გამო. რაჯაბომა მოისურვა ქართული სკოლების დახურვა). კოლმეურნეთა კრებაზე ახმედოვმა გლეხებს სულ ცხვრები და ოხრები უძახა. ამის შემდეგ მრავალი გლეხი დაიჭირეს და მათ მიუსაჯეს სხვადასხვა ვადის პატიმრობა),ხოლო სოფელში დაიწყო ნამდვილი ტერორი. მხოლოდ ერთი წლის მანძილზე დაწვეს გლეხთა 44 შენობა,მას შემდეგ კი-130-ზე მეტი. მოიპარეს ან მოკლეს მრავალი პირუტყვი.

სოფელ ალიაბადში აღნიშნული მეთოდებით სდევნიან არა მხოლოდ იმათ ვინც გამოდის ადგილობრივი ხელისუფლების მატერიალურ ბოროტმოქმედება-
თა წინააღმდეგ არამედ იმათაც ვისი შვილები სწავლობენ საშუალო სკოლის ქართულ სექტორზე. დევნის მეთოდებია აგრეთვე ჩხრეკვები ვითომ «დამზადე-
ბისთვის» პროდუქტების ამოსაღებად, ბაზარზე ვაჭრობის აკრძალვა და ეკონომიკური რიგის სხვა წვრილი სა,ქციები....

ჯერ კიდევ 1958 წელს სოფელ ალიაბადში იდუმალ გარემოებებში მხეცურად მოკლეს ფ.მახმუდოვი,1964 წელს კი ასევე მხეცურად და ასევე იდუმალ ვითარებაში-ი.დედეევი, რომელიც იყო თბილისის სკოლა-ინტერნატში ნასწავლი ახალგაზრდა ინგილოებისგან შემდგარი ფეხბურთელთა გუნდი « ჰერეთის» წამყვანი მოთამაშე რომელმაც დიდად შეუწყო ხელი ამ გუნდის მიერ პირველი ადგილის აღებას ზაქათალის რაიონში. ორივე ახალგაზრდა გამოდიოდა ახმედოვის და რაჯაბოვის ასიმილატორული პოლიტიკის წინააღმდეგ. 1970 წელს ასევე იდუმალ ვითარებაში დაიღუპა ხანში შესული კოლმეურნე ქალი ხ.მამედოვა ( მოსაშვილი),რომელიც ასევე გამოდიოდა ხელმძღვანელობის ასიმილატორული პოლიტიკის წინააღმდეგ და საჩივრად იყო წასული როგორც კოლმეურნეთა დელეგაციის წევრი. არც ერთი მკვლელობა არ იქნა გამოძიებული...კახის რაიონში ანალოგიურად მოკლეს ა.ბაირამაშვილი,
შ.ტარტარაშვილი,ა.დუკაშვილი,გ. თამაზაშვილი ( აზერბაიჯანული ფორმის გვარები მაჰმადიანი ინგილოებისაა,მათ არ აძლევდნენ ქართული ფორმის გვარების ტარების უფლებას;მთარგმნელი).

// ესაა ნაწყვეტი წერილისა რომელიც ინგილოებმა არჩილ ნიკოლოზის ძე» ოთარაშვილმა და მირონ ისაკის ძე გამხარაშვილმა ოდესღაც მისწერეს საბჭოთა საქართველოს კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის მდივან ამხანაგ კოლბინს. ეს წერილი მთლიანად ვალერი ჭალიძემ რუსულად გამოაქვეყნა თავის წიგნაკში «ეროვნული პრობლემები და პერესტროიკა»,
Chalidze Publications,1988,Benson,Vermont 05731 Manufactured in USA,გვ.207-209//.

რა თქმა უნდა ქართველების პრობლემებისთვის მაშინ არავის ეცალა. «დღის წესრიგში» იყო საქართველოს «მცირე იმპერიის» ნგრევა...იქნებ ეხლა ვინმემ გაიხსენოს რომ ქართველებიც ადამიანები არიან...

ქედუხრელი საქართველო: აფხაზი დ.ზ. ჩქოტუა და მისი ნარკვევები "ვეფხისტყაოსანზე" ( დასასრული)

3.

მეფე ფარსადანი წუხს რომ არა ჰყავს მემკვიდრე. ამიტომ ის თავისი მზეთუნახავი ქალიშვილი ნესტანისთვის ეძებს საქმროს რათა ქალიშვილის ხელთან ერთად გადასცეს მას ტახტი და ამით უზრუნველყოს თავისი ხალხის უსაფრთხო არსებობა. იგივეზე სწუხს მეფე როსტევანი, მაგრამ მისი წუხილი სხვაგვარია. მან კარგად იცის რომ მისი ქალიშვილი თინათინი თავისი მაღალგონიერებით და ამაღლებული ხასიათით შესძლებს ბრძნულ მეფობას,მაგრამ როგორც ქალს მას არ შეიძლება ჰქონდეს მეომრის ყველა სიქველე; როსტევანი წუხს იმაზე რომ მთელ მის ვრცელ სამეფოში არაა მისი სამხედრო სიქველის მემკვიდრე ადამიანი.


ტახტის ქალიშვილისათვის გადაცემის აღსანიშნავად გამართულ ნადიმზე იგი ეუბნება მის წინაშე მუხლმოყრილ ბრძენ ვაზირ სოკრატს : ის კი არ მაწუხებს, ვაზირო, რომ გაიარა ჩემმა ახალგაზრდობამ, რომ მოვიდა სიბერე, არამედ ის რომ მთელ სამეფოში არაა ადამიანი ვისაც ჩემი მხედრული ღირსება ექნება.


ეგე არ მიმძიმს, ვაზირო ესეა რომე მწყენია :
სიბერე მახლავს, დავლივენ სიყმაწვილისა დღენია,
კაცი არ არის, სითგანცა საბრძანებელი ჩვენია,
რომე მას ჩემგან ესწავლნეს სამამაცონი ზნენია. (28)


აქედან ჩანს, რომ მეფე როსტევანი დარდობს სამეფოში მისი იდეალის შესატყვისი მეომრის არარსებობის გამო. ამიტომ დიდია მისი სიხარული როდესაც იგი ამ იდეალს პოულობს თავის აღზრდილ ავთანდილში. გახარებული იგი სიცილით აცხადებს რომ ამიერიდან მას დარდი მოშორდა:


სიცილით ლაღობს, მიეცა გულით ამოსვლა დარდისა (45)


ამიერიდან ავთანდილი მისთვის საყვარელ აღზრდილზე მეტია. ავთანდილი მის სულიერ შვილად იქცევა როგორც ჩანს როსტევანის ცნობილი გლოვიდან ტარიელის საშველად ავთანდილის მალული წასვლის გამო, იგი აღზრდილს უყურებდა როგორც უკანასკნელი ნების აღმსრულებელს : მაგრა თუ მოვკვდე, აღზრდილო, ვისგანღა დავიტირები? (708)


მეტიც, იგი ავთანდილს უყურებს როგორც თავის მემკვიდრეს. გლოვის დროს, დამწუხრებულს, მას ასეთი ფრაზა წამოსსცდება : აწ უშენოდ რა გლახ უყო საჯდომსა და სრასა სრულსა. (707)


« რად მინდა უშენოდ ტახტი და დიდებულება !» და ამასთან ერთად მისი საყვარელი ქალიშვილის და ავთანდილის შეუღლების აზრს ელოლიავება. როდესაც ეს მისი იდუმალი ოცნება ხორციელდება ტარიელის შემწეობით, როსტევანი ღმერთს მიმართავს და ლოცვით შემდეგს ამოიძახებს : დია, ღმერთო, წინაშე ვარ, ესე ჩემგან დადასტურდა. (1361)


როსტევანი დიდ სიამოვნებას განიცდის ავთანდილისა და თინათინის საქორწილო შეთანხმების გამო და ამასთან ამბობს რომ ავთანდილზე უკეთეს ქმარს თინათინი ვერ იპოვიდა მაშინაც, ციდან ვარსკვლავები რომ მოეკრიფა : სხვა მისებრი ვერა პოვოს, ცადამდისცა აცაფრინდეს. (1359)


მთელი თავისი გარეგნული ბრწყინვალებით და მაღალი სულიერი ღირსებებით თინათინი,
როგორც მეომრის თვისებებს მოკლებული ქალი, არ შეესაბამება მეფის იდეალს. ცხადია რომ მას არ აკმაყოფილებს ტარიელიც, რომელიც მთელი მისი ფიზიკური სრულყოფილების, გარეგნული სილამაზის, ფიზიკური ძალისა და გამბედაობის მიუხედავად მოკლებულია შესაბამის სულიერ ძალებს, ბავშვივით უმწეოა იმ ტრაღიკულ მდგომარეობაში რომლიდანაც მას ავთანდილი იხსნის. ამ შედარებიდან ცხადია რომ მეფე როსტევანის იდეალია მამაკაცი მეომარი, მფლობელი უმაღლესად ჰარმონიულად განვითარებული ფიზიკური და სულიერი ძალებისა. ასეთად იგი თვლის ავთანდილს. ავთანდილი სინამდვილეში ასეთი არის კიდევაც.


( გამოტოვებულია )

4.

სიცოცხლისათვის ბრძოლის პრინციპის განმაცხადებელი გმირების დროშაზე ამაყი დევიზია წარწერილი : სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა სიკვდილი სახელოვანი ! ( 684)


სამარცხვინო სოცოცხლეზე უმჯობესია სახელოვანი სიკვდილი. მაგრამ ჩვენს გმირთა ალამზე წარწერილი ეს სიტყვები არაა კეთილშობილურ გრძნობათა წუთიერი აფეთქება ან ცარიელი პატივმოყვარეობის დასაფარავი ლამაზი აბრა. ეს სიტყვები გამომდინარეობს მათი მსოფლმხედველობიდან, რომლითაც ხელმძღვანელობენ და რომელსაც ყოველ ნაბიჯზე უსვამენ ხაზს. ავთანდილი ამტკიცებს რომ ადამიანები არ არიან თანასწორები,ვინაიდან დიდი მანძილი აშორებს მათ ერთმანეთისაგან : კაცი არ ყველა სწორია, დიდი ძევს კაცით კაცამდის. (830)


მეფე ფარსადანის სამეფოში ტარიელისა და ნესტანის სახით სჭარბობს ზეადამიანურობამდე მიყვანილი გარეგნული სილამაზის, ფიზიკური ძალის და გამბედაობის კულტი, არაბი მეფე როსტევანის სამყაროში ავთანდილისა და თინათინის სახით მას ემატება სულიერ ძალათა კულტი. ამდენად როსტევანის სამყაროში ადამიანის ბუნების ორივე მხარე, ფიზიკური და სულიერი, თანასწორი მნიშვნელობისაა და სასიცოცხლო ბრძოლაში თანაბრად აუცილებლადაა გამოცხადებული. ცხადდება ადამიანის ინდივიდუალური ღირსების ახალი საზომი.


ავთანდილმა იცის რომ ადამიანები არ არიან თანასწორნი, მაგრამ მან კარგად იცის ისიც რომ თავის გზაზე წინააღმდეგობათა მომშლელი მოზეიმე სიკვდილი აერთიანებს ყველას, ღირსეულთ და უღირსთ, ძლიერთ და სუსტთ, ახალგაზრდებსა და მოხუცებს, შლის მათ შორის არსებულ ყოველგვარ უთანასწორობას :


ვერ დაიჭირავს სიკვდილსა გზა ვიწრო, ვერცა კლდოვანი,
მისგან ყოველი გასწორდეს, სუსტი და ძალ-გულოვანი,
ბოლოდ შეყარნეს მიწამან ერთგან მოყმე და მხცოვანი,
სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა სიკვდილი სახელოვანი ! (684)


მაგრამ, ავთანდილის აზრით, ადამიანში არის რაღაც რასაც ვერ სპობს და ვერ ამდაბლებს სიკვდილი. ესაა ადამიანის მიერ ცხოვრებისეულ გზაზე მოპოვებული სახელი. ამიტომ ამტკიცებს იგი რომ სახელის მოპოვება ყველა ცხოვრებისეულ მონაპოვარზე მეტია : სჯობს სახელისა მოხვეჭა ყოველსა მოსახვეჭელსა! ( 683)


დადგა რა ამ გმირულ პოზიციაზე ავთანდილს არ შეეძლო უბადრუკ არსებობაზე ჩაჭიდებული ადამიანისთვის ზიზღით არ ეცქირა. იგი ასეც იქცევა :


რა უარეა მამაცსა, ომშიგან პირის მღმეტელსა,
შემდრკალსა, შეშინებულსა და სიკვდილისა მეჭველსა !
კაცი ჯაბანი რითა სჯობს დიაცსა ქსლისა მბეჭველსა?
სჯობს სახელისა მოხვეჭა ყოველსა მოსახვეჭელსა ! ( 683)


ეს მოწოდება გმირული ცხოვრებისაკენ რომ არ ყოფილა ჰაერში უკვალოდ გამქრალი ლამაზი სიტყვა, არამედ ქართველთა გულებში ღრმად და სამუდამოდ აღბეჭდილი მოთხოვნილება გახლდათ, ამას მოწმობს ის რომ მთელი შვიდასი წლის შემდეგ მან კვლავ გაიჟღერა ბრძოლის ველზე მიმართვაში, XIX საუკუნის ერთ-ერთი უნიჭიერესი ქართველი პოეტი გრიგოლ ორბელიანის ლექსში « სადღეგრძელო»:


ვითარცა ცეცხლი მარტოდა სჩანს ველსა ზედა შთომილი,
რომლისა კვალი ჰაერში ქარის შებერვით არის მქრალი,
ეგრედ იქნების აღხოცილ ამ სოფლით მისი სახელი,
გზა ცხოვრებისა ვინც განვლო და არ აღბეჭდა ნავალი. ( გრ. ორბელიანის ლექსები,ტფ.1928,გვ.82)


უქმად ცხოვრების გამტარებელი ადამიანის სახელი გაქრება ისე, როგორც ქარი ფანტავს კვამლს. რა თქმა უნდა, მოწოდება გმირული ცხოვრებისაკენ ქართველი ხალხის არსებობის პოლიტიკური პირობების შესაბამისად,ხან ძლიერ ჟღერდა მის გულში, ხან ზოგჯერ სუსტდებოდა და ჩუმდებოდა, მაგრამ არასოდეს გამქრალა. იგი იყო დაულეველი წყარო რომლიდანაც ხალხი იღებდა შემოქმედებით იმპულსს, ზნეობრივ ძალასა და გმირულ განწყობას.


( გამოტოვებულია)


« ვეფხისტყაოსნის» ავტორი ძალიან ცოტა რამეს გვეუბნება პოემის მესამე გმირი ფრიდონის შესახებ. ცნობილია რომ იგი დამოუკიდებელი ფეოდალია, მსგავსი მნიშვნელოვანი მთავრისა, რომლის ზღვის პირას მდებარე სამფლობელო, თუმცა პატარაა, მაგრამ მისივე მტკიცებით შეუდარებელია. ცოტა მაქვს, მაგრამ ყოველგან სიკეთე მიუწვდომელი. (507)


იგი უშიშარი, უზრუნველი, ტარიელისაგან და ავთანდილისაგან განსხვავებით ღრმა განცდებისაგან აუღელვებელი რაინდია. იგი ცხოვრობს მშვიდად, იცავს სულიერ წონასწორობას, სარგებლობს გარე და შიდა მშვიდობით და დროს ნადირობასა და სიამოვნებაში ატარებს. ასე რომ მას თამამად შეიძლება მივუყენოთ სარიდანზე, ტარიელის მამაზე ნათქვამი სიტყვები : ნადირობდეს და იშვებდის საწუთრო-გაუმწარავი. ( 237)


თუ კი დრო და დრო მის ცხოვრებაში გამოჩნდება მუქი ღრუბელი, ეს ფეოდალურ ხანაში ქართველი ხალხისთვის ჩვეულებრივი მოვლენაა, სისხლიანი შეტაკებები ახლობელთა შორის სასაზღვრო მიწების თაობაზე. აი ეს სიბარიტი, ვინც არ განიცდის არანაირ შფოთსა და მღელვარებას, არ იცის თუ რაა ეჭვი და იმედგაცრუება, უარს ამბობს ქვეყნის ამ სიკეთეზე, სტოვებს თავის სახელმწიფოს ბედის ანაბარა და ხიფათში აგდებს რა თვით სიცოცხლეს, მიდის ძალიან საშიშ წამოწყებაზე; იგი მიემართება ტარიელის საშველად და მის საშიშ მოწინააღმდეგებეებთან ქაჯებთან საბრძოლველად.


ზუსტად ასევე იქცევა ავთანდილიც, ეს ბრწყინვალე ახალგაზრდა გმირი, ვინც ეხლახანს ესოდენ წარმატებით შეასრულა თინათინის მიერ მიცემული დავალება ტარიელის პოვნისა და ეხლა იმყოფება დიდებისა და ბედნიერების მწვერვალზე. იგი უარს ამბობს პირად ბედნიერებაზე და მის სათაყვანო თინათინის გვერდით ყოფნაზე, არღვევს წმინდა მოვალეობას მასში როგორც შვილში უსაზღვროდ შეყვარებული მეფე როსტევანის წინაშე, უგულვებელყოფს მის მრისხანებას, სტოვებს სამსახურს მის მაღმერთებელ ჯარში, რომლის სარდლადაც იგი გვევლინება, ბედის ანაბარა სტოვებს როსტევანის სამეფოსა და თავის სამფლობელოს, იტანს ეული მგზავრობის ყოველგვარ გაჭირვებას და სიცოცხლის ხიფათში ჩაგდების საფასურად მიისწრაფის შეუდარებელი გმირი ტარიელის საშველად.


ყოველივე ეს, როგორც ირკვევა, ავთანდილს მოსდის არა გონებრივი უმწიფარობის შედეგად, არა ტარიელის მომხიბლავი ბუნებით გატაცების გამო, არამედ გაღებული მსხვერპლისა და წამოწყების მნიშვნელობის სრული შეგნებით. ეს ცხადი ხდება ასმათთან მისი საუბრიდან ტარიელის გამოქვაბულში მეორედ დაბრუნების შემდეგ.


ბროლ-სადაფნი მარგალიტსა ლალის ფერსა სცვენ და ჰბურვენ,
მას მოვშორდი, ვერ ვიახლე, ვერ ვისურვენ, ვერ ვასურვენ,
გამოპარვით წამოსვლითა ღმრთისა სწორნი მოვიმდურვენ,
ნაცვლად მათთა წყალობათა გულნი მათნი შევაურვენ. ( 738)


ასე აფასებს ავთანდილი უზარმაზარ მსხვერპლს, რომელსაც უყოყმანოდ სწირავს ტარიელის გამო. ეხლა ვიკითხოთ, რა აიძულებს ავთანდილსა და ფრიდონს, ბედის ამ ნებივრებს, მსხვერპლად გაიღონ ყველაფერი რაც მათთვის ძვირფასია და უდიდეს ხიფათში ჩააგდონ თავისი სიცოცხლე? ვცადოთ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა.


ტარიელის სიტყვით ზღვის სანაპიროზე ღამით მგზავრობისას გამოჩნდა რაღაც მშვენიერი ბაღის, ქალაქის მსგავსი. მიახლოებისას მან მხოლოდ კლდეები იპოვა. აქ იგი შეჩერდა და სანამ მისი მხლებლები საუზმობდნენ, ხის ძირას წამოწვა დასასვენებლად. მან მალე ძლიერ შეწუხებულმა გაიღვიძა და გაიარა, რათა გაეფანტა შემოწოლილი დარდი. ამ დროს მას ყვირილი შემოესმა. შებრუნებულმა, მან დაინახა გასისხლიანებული, შავ რაშზე ამხედრებული რაინდი რომელიც მტრების წყევლა-კრულვით მათკენ მიექანებოდა. ტარიელმა რაინდი გააგზავნა კაცის გასაჩერებლად და ამბის გასაგებად. მხედარს არავითარი ყურადღება არ მიუქცევია წარგზავნილისათვის. მაშინ თვითონ ტარიელმა, ამხედრებულმა, გადაუჭრა გზა და დაასწრო რა აღმართზე, მიმართა : გაჩერდი,მომისმინე, ვინაიდან შენი საქმით დაინტერესებული ვარ. ის, განაგრძობს ტარიელი, შეჩერდა, ვინაიდან დამინახა და მოვეწონე: შემომხედა, მოვეწონე, სიარული დაითმინა. (502)


ტარიელი, როგორც თვით ამბობს, გაკვირვებული იყო მისი სინაზითა და დახვეწილობით. ფრიდონი სრულებით გააოგნა ტარიელის ვაჟკაცურმა სილამაზემ და მან დაივიწყა თავისი განრისხება და ჭრილობები. განრისხებული, სისხლისა და შურისძიების წყურვილით აღსავსე ადამიანი ტარიელის შეხედვისთანავე წყნარდება და მოდის გონს. ასეთი იყო ტარიელის შეუდარებელი სილამაზისაგან მიღებული შთაბეჭდილება. მისმა მშვენებამ უცებ, როგორც მუსიკის მაგიურმა ქმედებამ, დაამშვიდა ფრიდონის აღშფოთებული და მრისხანე გული. ასეთივე შთაბეჭდილება მოახდინა ტარიელმა ავთანდილზე გამოქვაბულთან მათი პირველი შეხვედრის დროს. ეს შთაბეჭდილება იმდენად დიდი იყო, მათი გარეგნული სილამაზის ურთიერთმიზიდულობის ძალა იმდენად მნიშვნელოვანი იყო რომ ისინი, ერთმანეთისთვის უცნობნი, გახარებულნი და აღელვებულნი, მოეხვივნენ ერთმანეთს და ატირდნენ: მათ აკოცეს ერთმან-ერთსა, უცხოობით არ დაჰრიდეს, ვარდსა ხლეჩდეს ბაგეთაგან კბილნი თეთრი გამოსჭვირდეს, ყელი ყელსა გადააჭდეს, ერთმან-ერთსა აუტირდეს! ქარვად შექმნეს იაგუნდნი მათნი თუცა ლალად ღირდეს. ავთანდილისა და ფრიდონის სილამაზე მომხიბლავად მოქმედებს ნადირობაზე მათი შეხვედრისასაც. როდესაც სერზე მდგომ და ნადირობის მსვლელობაზე მეთვალყურე ფრიდონს მოახსენეს რომ მონადირენი აირივნენ ჩამოსული უცხოელის სილამაზის ზემოქმედებით იგი სასწრაფოდ ჩავიდა ქვევით და, წარემართა რა უცხოელისკენ, რომელიც მისივე სიტყვით ტარიელის ძმობილი უნდა ყოფილიყო და დაინახა იგი, წამოსცდა: ვინ არის იგი თუ არა მზე! ერთმანეთთან მიახლოებისთანავე ისინი ჩამოხდნენ ცხენებისა და, მიუხედავად უცხოობისა, გადაეხვივნენ ერთმანეთს.


ასე ღრმად განიცდიან სილამაზეს და ეთაყვანებიან მას პოემის გმირები. შეიძლებოდა ფიქრი იმისა რომ სილამაზის ასეთი მთრთოლავი განცდა, მისი თაყვანისცემა, ახასიათებთ მათ უმაღლესად განვითარებულ პიროვნებას, მათ, როგორც თავისი ხალხის კულტურული ფენის უმაღლეს წარმომადგენლებს, მაგრამ ეს ასე არაა. სილამაზის ეს ძლიერი განცდა ახასიათებს მთელ ხალხს რომლიდანაც გამოსულები არიან ეს გმირები. საკმარისია გახსენება იმისა თუ რა მღელვარებას იწვევს მათი ხალხში გამოჩენა, მათი მომაჯადოებელი ზემოქმედებისა ცალკეულ პირებთან ურთიერთობისას. ეს უკანასკნელნი როგორც მოჯადოებულნი მზად არიან დაემონონ მათ, ოღონდ იყვნენ მათ გვერდით და ჭვრეტდნენ მათ სილამაზეს. ასეთი მღელვარება გამოიწვია ნესტანმა როდესაც იგი ზღვისპირა მეფის ბრძანებით ფატმანისაგან სასახლეში იქნა გადაყვანილი, როდესაც იგი გამოჩნდა თავდახრილი, ჩუმად მაგრამ მტკიცედ მომავალი გაისმა გაკვირვებისა და აღტაცების შეძახილები; ნესტანის მშვენებით გამოწვეული მღელვარება იმდენად დიდი იყო რომ მცველები ძლივს აკავებდნენ მისი ხილვის მსურველ ხალხს : ზედა მოატყდა მჭვრეტელი, გახდეს ზათქი და ზარები, ვერ იჭირვიდეს სარანგნი, მუნ იყო არ სიწყნარები. (1040)
ასევე უძლეველი იყო ნესტანის მომხიბლავი ზეგავლენა ფატმანზე და მის მეუღლე უსენზე. სავაჭრო საქმეთაგან თავისუფალი დროის პოვნისთანავე ისინი შედიოდნენ ნესტანის ოთახში, სხდებოდნენ და ჩუმად ჭვრეტდნენ მის მშვენებას, განიცდიდნენ სულ უფრო და უფრო მაღალ ესთეტურ ტკბობას, ისე როგორც ეს ემართებათ თანამედროვე კულტურულ ადამიანებს რაფაელის მადონის ჭვრეტისას : მას ვუჭვრიტეთ დიდი ხანი, წამოვედით სულთქმა-ახით, შეყრა გვიჩნდა სიხარულად, გაყრა დიდი ვივაგლახით, ვაჭრობისა საქმისაგან მოვიცალით,იგი ვნახით, გული ჩვენი გაუშვებლად დაეტყვევნეს მისით მახით. (1023)


ავთანდილის სილამაზით აღგრთოვანებული არიან ფრიდონის მონადირე ყმები. როდესაც ავთანდილმა, მზიური მშვენებით ბრწყინვალე კავალერმა მათ შორის გამოჩენისას ძლიერი ხელით სტყორცნა ისარი და ჩამოაგდო სანადირო ველის თავზე მფრინავი არწივი, ისინი აირივნენ, მაგრამ ვერ გაბედეს ეკითხათ თუ ვინ იყო იგი, უკეთ სახილველად გაოცებულნი დადიოდნენ მის ირგვლივ: იგი ნახეს რა მესროლნი სროლასა მოეშლებოდეს, ალყა დაშალეს, მოვიდეს, მოეხვეოდეს, ბნდებოდეს, იქით და აქათ უვლიდეს, ზოგნი უკანა ჰყვებოდეს, ვერცა ჰკადრებდეს: « ვინ ხარო?» ვერცა რას ეუბნებოდეს. (851) აღტაცების ეს განწყობა გრძელდება ნადირობის ადგილიდან ფრიდონის სასახლემდე მგზავრობის მთელ მანძილზე: დაიშალა ნადირობა, მოეშალნეს მხეცთა სრვასა, ავთანდილის ჭვრეტად სპანი იქით-აქათ იქმან ჯრასა, თქვეს: « ასეთი, ხორციელი, შეუქმნია რაგვარ რასა!» (859)


შევიდნენ ქალაქში, სადაც მეფური დიდებულებით გაწყობილ ფრიდონის სასახლეში დახვდნენ კოხტად ჩაცმული, მოწესრიგებული და დისციპლინირებული მონები, ისინი აღტაცებით შესცქეროდნენ ავთანდილს, ტკბებოდნენ მის თვალთა ბრწყინვალებით: ქალაქს მივიდნენ, მუნ დახვდა სრა მოკაზმული სრულითა, სახელმწიფოთა ყოვლითა სასაგებლითა სრულითა, მონანი ტურფად მოსილნი წესითა იყვნეს რულითა ! შეჰფრფინვიდიან ავთანდილს გულითა სულ-წასრულითა. ( 879)


აი გმირთა სილამაზის ცალკეულ პიროვნებებზე ზემოქმედების კიდევ ერთი შთამბეჭდავი მაგალითი : მოიარა რა ხმელეთი ნესტანის ძებნაში და დარწმუნდა რა ძალისხმევის ამაოებაში, ტარიელმა გადაწყვიტა მარტო დარჩენა და ტანჯვის გასაქარვებლად უდაბნოში მხეცთა შორის ხეტიალი. მან თავის მხლებლებს მიმართა წინადადებით დაეტოვებინათ იგი მარტო და გაბრუნებულიყვნენ სახლში რათა არ ეცქირათ მისი ცრემლთა ღვრისათვის : აწ წადით და მე დამაგდეთ, ეტერენით თავთა თქვენთა, ნუღარ უჭვრეტთ ცრემლთა ცხელთა, თვალთა ჩემთა მონადენთა. (557) ამ მკაცრი სიტყვებით შეძრულმა ადამიანებმა უპასუხეს ტარიელს : ჰაი, რასა ჰბრძანებ, ნუ მოასმენ ყურთა ჩვენთა ! უშენოსა ნუმცა ვნახავთ ნუ პატრონსა, ნუ უფალსა, ნუ თუ ღმერთმან არ გაგვყარნეს ცხენთა თქვენთა ნატერფალსა, ჩვენ გიჭვრეტდეთ საჭვრეტელსა მშვენიერსა, სატურფალსა ! (557-558)


შემოვიფარგლებით მხოლოდ აქ მოყვანილი ფაქტებით, რომლებიც, ჩვენი აზრით, ადასტურებენ ჩვენს ლიერ გამოთქმულ აზრს რომ მაშინ, როგორც ეხლა, ქართველ ხალხს ჰქონდა მშვენიერების მძაფრი განცდა და რომ ეს თვისება სხვა არაფერია თუ არა ხალხის მიერ მშვენიერების იდეალის თაყვანისცემა.


( გამოტოვებულია)


სამწუხაროდ ჩვენ აქ გვიხდება ერთ-ერთ წინა თავში გამოთქმული აზრის გამეორება: რომ არა მისი ისტორიული ბედ-უკუღმართობა, ქართველ ხალხს უნდა წარმოეშვა დიდოდსტატნი ვინც მატერიალურად, ფერწერაში და პლასტიკაში ასახავდნენ მშვენიერების ეროვნულ იდეალს ისე როგორც იყო იგი განხორციელებული პოეზიაში დიდი ხალხური გენია რუსთაველის მიერ.


დღეს კი, ქართველი ხალხის ახლად გამოჩენილ მხატვრებისა და მოქანდაკეების წინაშე დგას რუსთაველის მიერ პოეტური ენით დახატულ გმირთა შეუდარებელი მშვენიერების ფერწერასა და ქანდაკებაში გადმოცემის ამოცანა რათა კულტურულმა სამყარომ შესძლოს სილამაზის იმ იდეალის დანახვა რომელსაც ამდენი საუკუნის მანძილზე ატარებს თავის სულში ქართველი ხალხი».

დაგვრჩა გამეორება იმისა რომ ს.ნ.ჯანაშიას და დ.ზ. ჩქოტუას ნარკვევები ამოღებულია «ვეგხისტყაოსნის» 750 წლისთავისადმმი მიძღვნილი რუსულენოვანი კრებულიდან « რუსთაველის კრებული», ტფილისი, 1938. რუსულიდან თარგმნა გ. მარჯანიშვილმა

****************************************************************************
ურადღებას იმსახურებს თუნდაც ის ფაქტი რომ რუსთაველმა « ვეფხისტყაოსნის» ზეპირად მცოდნე დ.ზ ჩქოტუას გააძლებინა ხანგრძლივ გადასახლებაში იქ სადაც ძალიან იოლი იყო ადამიანის სახის დაკარგვა.


< ეს იცოდნენ მესხმა და არა მარტო მესხმა ქართველმა მწყემსებმაც, რომლებმაც თბილისის უნივერსიტეტის ერთ-ერთი დამაარსებელი ვახტანგ კოტეტიშვილის თქმით წერა კითხვა არ იცოდნენ მაგრამ ზეპირად იცოდნენ «ვეფხისტყაოსანი». შოთას სილამაზის, მოყვასისთვის თავდადების, სიყვარულის იდეალები აცოცხლებდა ქართველ ერს და ამას დაფასება და ანგარიშის გაწევა უნდა ჩვენს არეულ დროშიც...

სანიმუშოდ გაწვრთნილი საბჭოთა ინტელიგენციის სამწუხარო ისტორიიდან.

ილია ერენბურგი :
       «1967 წელს მე ვიყავი ილია ერენბურგის დაკრძალვაზე ნოვოდევიჩის სასაფლაოზე, მას კრძალავდნენ იქ სადაც დაკრძალული არიან დიდი მწერლები ( გოგოლი,ჩეხოვი, მაიაკოვსკი,ბულგაკოვი...). უფრო ზუსტად კუბოს მოსვენებისას მე ვიყავი სასაფლაოს შესასვლელში.იმდროინდელმა ხელისუფლებამ ყველაფერი გააკეთა იმისათვის რომ თავი აერიდებინა ნებისმიერი მანიფესტაციისთვის. მწერლის ცხედარი მოიპარეს მწერალთა

ილია ერენბურგი 
ბრუნდება რუსეთში, მას უჭირს

სახლიდან სადაც უნდა გამომშვიდობებოდნენ ილია ერენბურგს. თვალყურს ადევნებდა იქაურობას და მიახლოებას ხელს უშლიდა შეიარაღებული პოლიცია. წითელი კუბო
ჩამოასვენეს გვირგვინებით და ყვავილებით სავსე საბარგო მანქანიდან. ის ხელით მაღლა ატაცებული ატარეს იმიტომ რომ მისულთა უზარმაზარ ბრბოს შორიდან დაენახა მიცვალებული. მეფობდა უსიტყვო,მდუმარე ფრონდას ატმოსფერო.ინტელიგანცია და ახალგაზრდები, იქ იყო პოეტი ევტუშენკო, ისევე როგორც ხელისუფლება, არ ცდებოდნენ. ერენბურგი არ ყოფილა «დისიდენტი»,მაგრამ იყო ავტორი რომანისა «გალღობა» (რომლის სახელიც დაერქვა ხრუშჩოვის მთელ ეპოქას) და უადგილო მოგონებებისა,განა არ უჭერდა ის მხარს სოლჟენიცინს, განა არ მოაწერა მან ხელი იული დანიელის და ანდრეი სინიავსკის დასჯის წინააღმდეგ?...

«მე გავიზარდე ორმაგ შუქში და მე იქ ვიცხოვრე მთელი ცხოვრება,სიბერემდე...» ხშირად უთქვამთ რომ ილია ერენბურგი ორმაგი ადამიანი იყო.

სამმაგი, ფეთქდება ეფიმ ეტკინდი: «ებრაელი რუსეთში, რუსი საფრანგეთში, ფრანგი რუსეთში».

ილია გრიგორიევიჩ ერენბურგი დაიბადა 1891 წლის 27 იანვარს კიევში და გარდაიცვალა 1967 წლის 31 აგვისტოს მოსკოვში. 5 წლისა ის გახდა მოსკოველი მამამისის წყალობით. მამამისმა მისი ებრაელობის მიუხედავად მიიღო მოსკოვში ცხოვრების ნებართვა რათა იქ ეხელმძღვანელა ლუდის სახდელისათვის სულ ახლოს ლევ ტოლსტოის სახლთან. ტოლსტოი მიდის ხოლმე მეზობლის სანახავად.

სულ ახალგაზრდა ერენბურგი თავის მეგობარ ბუხარინთან ერთად იღებს მონაწილეობას 1905 წლის მოვლენებში.1908 წელს ერენბურგი დაიჭირეს ძირგამომთხრელ-მავნებელი საქმიანობის გამო. განთავისუფლებული, ის წავიდა პარიზში სადაც ხვდება რუს რევოლუციონერებს, ემიგრანტებს, მათ შორის ლენინს, მხატვრებს, მწერლებს (მოდილიანის, პიკასოს,აპოლინერს,,ფრანსის ჟამს. ქორწინდება, 1911 წელს ირინა ეყრება. ის ცხოვრობს ბოჰემური ცხოვრებით,იწყებს ლექსების წერას,ხდება ჟურნალისტი და ბრუნდება რუსეთში 1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ....დიდი ყოყმანის შემდეგ მიემხრო ახალ ხელისუფლებას ისე რომ არასოდეს ყოფილა კომუნისტური პარტიის წევრი. 1921 წელს დაბრუნდა პარიზში როგორც საბჭოთა პრესის ჟურნალისტი, ამავე დროს რუსეთში დაბრუნდნენ ალექსეი ტოლსტოი და ბორის პასტერნაკი.

ავანგარდის მწერალმა,მან ამ პერიოდში გამოაქვეყნა მისი ყველაზე სახელგანთქმული რომანი « ხულიო ხურენიტოს არაჩვეულებრივი თავგადასავლები». მისმა მეგობარმა ვიქტორ შკლოვსკიმ ის აქცია ნაწარმოები « ზოო, წერილები რომლებიც არ ლაპარაკობენ სიყვარულზეს» პერსონაჟად. ილია ერენბურგი დადის ბერლინის ქუჩებში ისევე როგორც დადიოდა პარიზის, ან ემიგრანტების თავშესაფარი სხვა ქალაქების ქუჩებში: ორად მოკეცილი, თითქოს ის მიწაზე ეძებდეს რაღაცა დაკარგულს. სხვათა შორის ეს შედარება არაა ზუსტი: ის არ მოკაკულა,მხოლოდ თავდახრილია და ზურგია მომრგვალებული...მას აქვს სამი პროფესია: 1.ჩიბუხის მოწევა; 2. სკეპტიკოსობა,კაფეში დარჩენა და ელ ლისიცკისთან ერთად «ობიექტის» გამოცემა და 3. «ხულიო ხურენიტოს» წერა.


ევროპული კულტურული ცხოვრების მოწმე, ის პრაქტიკულად ცხოვრობს საზღვარგარეთ,უფრო უყვარს საფრანგეთი,ასრულებს საბჭოთა კულტურის ელჩის როლს და არის ყველა ფრონტზე : 1934 წელს ის მონაწილეობს საბჭოთა მწერლების ყრილობაზე სადაც ოფიციალიზებულია სოციალისტური რეალიზმი,თან ახლავს მალროს საბჭოთა კავშირში 1935 წელს პარიზში გამართული კულტურის დაცვისათვის მწერალთა საერთაშორისო ყრილობის ერთ-ერთი მომწყობია. ის მიდის ესპანეთში, სადაც ხვდება ჰემინგუეის და საბჭოთა გაზეთი «იზვესტიასთვის» წერს წერილებს ესპანეთის ომის შესახებ.

ილია ერენბურგი 
ნიურნბერგის პროცესის წინკარში

ის ძალიან მალე შეაშფოთა ფაშიზმის გაძლიერებამ ევროპაში და საბჭოთა კავშირში დაბრუნდა 1940 წელს საფრანგეთზე თავდასხმისა და პარიზის დაცემის შემდეგ. სტალინის პირველი პრემია ერენბურგმა 1942 წელს მიიღო სწორედ რომანი «პარიზის დაცემის» დაწერის შემდეგ. 1941 წლიდან ისაა გაზეთი «წითელი ვარსკვლავის» ომის კორესპონდენტი, ებრაული ანტიფაშისტური კომიტეტის აქტიური წევრი. ერენბურგი ვასილი გროსმანთან ერთად იქნება ფრანტავიკების,საბჭოთა მებრძოლების ერთ-ერთი ყველაზე საყვარელი ჟურნალისტი. მისი წერილები გამოირჩეოდა გერმანელთა სიძულვილით და აკრძალული იყო მისი წერილებიანი გაზეთებისგან პაპიროსების გაკეთება.

       პოლიტიკური ხაზი შეიცვალა, მისი ანტიგერმანიზმი საჭირო აღარ იყო და ის არ შეუშვეს ბერლინში გამარჯვებულებთან ერთად.ცივი ომის დროს ერენბურგი აქტიურად მონაწილეობს მშვიდობის მოძრაობაში. ნაწილობრივ სწორედ ეს საქმიანობა მას აძლევს თავისი სურვილისამებრ მოგზაურობის საშუალებას, არნახული და გაუგონარი პრივილეგია იმხანად. 1947 წელს სტალინის მეორე პრემია მან მიიღო «ქარიშხალისთვის». ის გადაურჩა ანტისემიტურ კამპანიას და რეპრესიებს. რომლის კულმინაციაც იყო « თეთრ ბლუზათა შეთქმულება». ამას წინ უძღოდა ებრაული ანტიფაშისტური კომიტეტის მთავარ ხელმძღვანელთა მკვლელობა. არადა ერენბურგი ამ კომიტეტის წევრი იყო. მისი ცხოვრების სწორედ ამ პერიოდში აკრიტიკებდნენ მას ყველაზე მძაფრად. ის მუდამ ახერხებდა წადილის ეშმაკურად ასრულებას,მაგრამ ეხლა ნამეტანად ჩაითვალა...1952 წელს დახვრეტილი იდიშზე მწერალი პოეტი პერეც მარკიშის ქვრივი ესთერ მარკიში მას ბრალად სდებდა იმას რომ მან არაფერი სცადა მარკიშის გადასარჩენად: « ერენბურგმა ნებით თუ უნებურად ნახევარი სიტყვით თითქმის აღიარა რომ ასრულებდა თეჯირის როლს, აღიარა თავისი ლაჩრობა... 1949 წელს მას არაფერი ესმოდა იმისა რასაც ამბობდა. სტალინმა შენიღბა ბევრი რამე. არადა რა იყო იქ გაუგებარი ამდენი რამის მნახველი და ამდენად გამოცდილი ერენბურგისთვის როდესაც უკვე იდგა სისხლის სუნი,როდესაც რეპრესიების მასშტაბით ქვეყანა უკვე გადასცდა 1936-1938 წლების ზღურბლს»  («ხანგრძლივი დაბრუნება», რობერ ლაფონი,1974, გვ.285,ფრანგულად, მაგრამ ესთერ მარკიში უფრო ქვევით იხსენებს 1960 წელს მისი მეუღლის ხსოვნისადმი მიძღვნილ საღამოს როდესაც წაიკითხეს ერენბურგის შესანიშნავი წერილი). სულ ეხლახანს სააგენტო «ნოვოსტი» იხსენებდა ერენბურგის წერილს (საბჭოთა გაზეთი «პრავდა», 1948 წლის 21 სექტემბრის ნომერი) რომელშიც ილია ერენბურგი «აცხადებდა რომ ებრაელები არ შეადგენენ ერს, რომებდნენ მუშაობას ისინი სრულებით ასიმილირებული უნდა იყვნენ იქ სადაც ცხოვრობენ, პირველ რიგში საბჭოთა კავშირში.» სააგენტოს მიერ ციტირებული ჟურნალისტი ისევ არწმუნებდა დასავლეთს იმაში რომ სინამდვილეში დახვრეტილი ებრაელი მწერლები ცოცხლები იყვნენ და აგრძელeბდნენ მუშაობas. მიუხედავად ამისა გაკვრით ისიც ითქვა რომ სტალინის პრემიის ორგზის მფლობელმა ილია ერენბურგმა არ მოაწერა ხელი სახელგანთქმულ წერილს «პრავდას» რედაქციისადმი რომელიც იწონებდა რეპრესიებს მკვლელი ებრაელი ექიმების წინააღმდეგ და რომელსაც ხელი მოაწერეს საბჭოთა კულტურის « ვარსკვლავებმა»,მევიოლინე დავიდ ოისტრახმა , პოეტმა სამუელ მარშაკმა, კინემატოგრაფისტმა მიხაილ რომმა, პიანისტმა ემილ გილელსმა... «მე არ შემშინებია ფრონტებზე არც ესპანეთში არც დაბომბვების დროს,მაგრამ მეშინოდა მშვიდობის დროს როდესაც რეკავდა ზარი....», აღიარა ილია ერენბურგმა.


           1953 წელს სტალინის სიკვდილმა ერენბურგისთვის , რომანი «გალღობის (1954 წ.) შემდეგ  გახსნა « შესაძლებლობათა ფარგლებში  თამამად ლაპარაკის პერიოდი, რომლის კულმინაციური წერტილი მიღწეული იქნა 1960 წლის შემდეგ....ესაა ნაწყვეტი მიშელ პარფენოვის წერილისა რომელიც წინასიტყვაობად დაერთო  ერენბურგის წიგნი «ადამიანები,წლები, ცხოვრება» ლიონში 2008 წელს გამოცემულ ფრანგულ თარგმანს.თარგმანი ფრანგულიდან).